YKS Türkçe Edebiyat: Dini ve Tasavvufi Halk Şairleri Özet

Hacı Bektaş-ı Veli (1178? - 1270)

Bektaşî Tarikatının kurucusu ve Türk - İslam mutasavvıfı.
Anadolu aydınlanma felsefesinin önde gelen önemli şahsiyetlerinden biri olan Hacı Bektaş Veli, Türkmenistan'ın Horasan bölgesinin Nişabur kentinde - kesin olmamakla birlikte - 1178 yılında doğmuştur.
Anadolu'nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında büyük katkıları olan Hacı Bektaş Veli Taptuk Emre'nin, Taptuk Emre de Yunus Emre'nin mürşididir.
Hacı Bektaş Veli'nin en önemli eseri Makalat'tır. Tasavvufî nitelikli bir eserdir. Aslı Arapça olan eserdeki ana konu dört kapı ve kırk makamdır. Bektaşi inancında dört kapı - kırk makam tarîkât mensubunun geçeceği maddî ve manevi aşamalardır.

➤ Hacı Bektaş-i Veli hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Yunus Emre (1241? - 1320?)

Türk - İslam mutasavvıfı.
Doğum ve ölüm tarihleri kesin değildir. 13.yüzyılın ortasında doğmuş olan Yunus Emre; Mevlana, Hacı Bektaşi Veli ve Nasreddin Hoca ile çağdaştır.
İlahi aşkı ve güzel ahlâkı coşkulu şiirleri ile açık ve samimî bir şekilde dile getirmiştir. Onun hayat, ölüm, varlık-yokluk meseleleri üzerine söyledikleri asırları aşarak günümüze ulaşmıştır.
Yûnus Emre, şiirlerinde kullandığı dil ile Türkçenin edebî bir dil haline gelmesinde önemli bir rol oynamıştır.
Yunus Emre'nin bilinen iki eseri bulunmaktadır. "Risalet-ün Nushiyye", mesnevi tarzında, aruz vezniyle yazılmış tasavvufi, ahlakî ve dinî bir eserdir. Diğer eseri "Divan" ise ona asıl ününü sağlayan ve daha çok hece ölçüsü ile yazdığı şiirlerinin oluşturduğu eserdir. (357 şiir)
UNESCO kararı ile 1991 yılı, "Yunus Emre Sevgi Yılı" olarak ilan edilmiştir.
Kolay görünen, ancak benzeri söylenmeye kalkılınca zor olduğu anlaşılan, özlü söz söyleme sanatı olan sehl-i mümteni hemen her şiirinde görülür. Bu tür sözler, derin anlamlıdır. (örn: Ete kemiğe büründüm, Yunus diye göründüm)

➤ Yunus Emre hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Abdal Musa (14.yy)

Anadolu abdalı, Kaygusuz Abdal'ın mürşidi.
Hayatı hakkındaki bilgiler menkıbeyle karışmıştır. (menkıbe: din ulularının olağanüstü, yüce yanlarını anlatan, dilden dile yayılıp gelen öykü)
Abdal Musa'nın adı, Alevi - Bektaşi nefeslerinde sıkça geçmektedir.
Söylentiye göre Horasan'dan gelmiştir.
Kaynaklarda Ahmed Yesevî fukarasından ve Hacı Bektaş-ı Velî müridlerinden olduğu, Osmanlıların kuruluş devrinde kırk abdalla birlikte Buhara'dan Anadolu'ya geldiği, Orhan Gazi'yle birlikte Bursa'nın fethinde bulunduğu yazılıdır.
Antalya'nın Elmalı ilçesindeki Abdal Musa Türbesi ve Tekkesi ise önemli Bektaşî ocaklarındandır.

Hacı Bayram Veli (1352 ? - 1430 ?)

Türk mutasavvıf, Bayramiyye tarikatının kurucusu.
Hacı Bayram Veli, XIV. yüzyılın ilk yarısında Ankara'nın Zülfazıl (Solfasol) köyünde doğmuştur. Asıl adı Numan’dır.
Ankara'da kendi adıyla anılacak olan Bayramiyye tarikatını kurarak Anadolu'nun manevi ıslahında önemli bir rol oynamıştır.
Yaşadığı dönemin aksine Farsça ve Arapçaya rağbet etmeyen Hacı Bayram Veli, Türkçenin kullanılmasına özen göstermiş, kendi şiirlerini de Türkçe kaleme almıştır.
Şiirlerini - biri hariç - hece vezniyle yazmayı tercih eden Hacı Bayram Veli'de Yunus Emre etkisi açıktır.
Hacı Bayram Veli'nin Yunus tarzında yazılmış şiirleri dışında herhangi bir eserinin varlığı bilinmemektedir.

➤ Hacı Bayram Veli hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Eşrefoğlu Rumi (1377? - 1470?)

Mutasavvıf - şair.
Asıl adı Abdullah olan Eşrefoğlu Rumi, İznik doğumludur.
Hacı Bayram Veli'nin damadıdır.
Ankara'da Hacı Bayram Veli'ye bağlanmış sonrasında Bayramiyye tarikatını temsil etmek üzere İznik'e halife tayin edilmiştir.
Kadiriyye tarikatının Eşrefiyye kolunun kurucusudur.
Şiirlerinde Yunus Emre etkisi açıktır.
Eserlerini çok sade bir Türkçe ile kaleme almıştır.
Şiirlerinde hem hece hem aruz ölçüsünü başarıyla kullanmıştır.
Lirik şiirler yanında didaktik manzumeler de yazmıştır.
Divan'ı dışında Müzekki'n-nüfus adıyla bir eseri daha vardır.

Müzekki'n-nüfûs:

Anadolu Türkçesiyle yazılmış dinî tasavvufî bir ahlak kitabıdır.
Tasavvuf edebiyatının önemli mensur eserlerinden biridir.
"İnsanların nefislerini arıtan" anlamına gelen eserin asıl konusu "nefis terbiyesi"dir.

Kaygusuz Abdal ( ? - 1448)

Türk mutasavvıf, Alevî - Bektaşî halk ozanı.
Hacı Bektaş-ı Veli’den sonra Bektaşîlik tarikatının başına geçen Abdal Musa'ya bağlanarak tasavvuf yoluna girmiştir. Bektaşiler arasında büyük saygı ile anılır ve Bektaşi uluları arasında sayılır.
Kaygusuz Abdal'ın asıl adı Gaybi'dir. Mahlasını şeyhi Abdal Musa’dan almıştır. Hayatı hakkındaki bilgilerin çoğu Bektaşi menkıbelerine dayanır.
Hece ve aruzla şiirler söyleyen şairin nesirle yazılmış eserleri de var. Tasavvuf kurallarını halkın anlayacağı biçimde basit ve yalın bir biçimde veren ozanda Yunus Emre etkisi de açıktır.
Önemli Eserleri: Divan, Dolapname, Minbername, Budalaname

➤ Kaygusuz Abdal hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Pir Sultan Abdal ( ? - 1560?)

Şiirlerinden adının Haydar olduğu anlaşılmaktadır.
16. yüzyıl başlarında Sivas‘ın Yıldızeli ilçesinin Banaz köyünde doğduğu tahmin edilmektedir.
Şiirlerini coşkulu bir dille söylemesi ve halkı ilgilendiren konulara yer vermesi, inançlarını tavizsiz savunması, şiirlerinde konu bütünlüğünün bulunması Pir Sultan’ın en önemli özellikleridir.
Pir Sultan, halk edebiyatı geleneklerinden hiç ayrılmamıştır. Şiirlerini genelde hece ölçüsünün 11’li ve 8’li kalıplarıyla ve sazıyla söylemiştir.
Divan şiirinden pek etkilenmeyen Pir Sultan'ın aruz ölçüsüyle yazılmış şiiri yoktur.
Din dışı şiirler de söylemiş ancak daha çok nefesleriyle ün kazanmıştır.
Pir Sultan Abdal, Alevilerce yedi ulu ozandan biri sayılmaktadır (Diğerleri Nesimî, Hatayî, Fuzulî, Kul Himmet, Yemînî ve Vîranî’dir).
Şiirlerinde 16.yüzyılın konuşma dilini kullanır.

➤ Pir Sultan Abdal hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

İlgili Sayfalar

YKS Türkçe Edebiyat