YKS Edebiyat Türkçe: Dini ve Tasavvufi Halk Şairleri Özet

Hacı Bektaş-ı Veli (1178? - 1270)

Bektaşi Tarikatının kurucusu ve Türk-İslam mutasavvıfı.
Anadolu aydınlanma felsefesinin önde gelen isimlerindendir.
Anadolu'nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında büyük katkıları olmuştur.
Hacı Bektaş Veli Taptuk Emre'nin, Taptuk Emre de Yunus Emre'nin mürşididir.
En önemli eseri Makalat'tır. Tasavvufi nitelikli bir eserdir. Aslı Arapça olan eserdeki ana konu dört kapı ve kırk makamdır. Bektaşi inancında dört kapı - kırk makam tarikat mensubunun geçeceği maddi ve manevi aşamalardır.

👉 Hacı Bektaş-i Veli hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Yunus Emre (1241? - 1320?)

Türk - İslam mutasavvıfı.
Yunus Emre; Mevlana, Hacı Bektaşi Veli ve Nasreddin Hoca ile çağdaştır.
İlahi aşkı ve güzel ahlâkı coşkulu şiirleri ile açık ve samimi bir şekilde dile getirmiştir.
Türkçenin edebî bir dil haline gelmesinde önemli bir rol oynamıştır.
Bilinen iki eseri bulunmaktadır. "Risalet-ün Nushiyye", mesnevi tarzında, aruz vezniyle yazılmış tasavvufi, ahlakî ve dinî bir eserdir.
Diğer eseri "Divan" ise ona asıl ününü sağlayan ve daha çok hece ölçüsü ile yazdığı şiirlerden oluşan eserdir. (357 şiir)
1991 yılı, UNESCO tarafından "Yunus Emre Sevgi Yılı" olarak ilan edilmiştir.
Kolay görünen, ancak benzeri söylenmeye kalkılınca zor olduğu anlaşılan, özlü söz söyleme sanatı olan sehl-i mümteni hemen her şiirinde görülür. Bu tür sözler, derin anlamlıdır. (örn: Ete kemiğe büründüm, Yunus diye göründüm)

👉 Yunus Emre hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Abdal Musa (14.yy)

Alevi-Bektaşi geleneğinin ünlü erenlerinden biridir.

14. yüzyılda Teke Beyliği idaresindeki Antalya’da yaşamıştır.

Hayatı hakkındaki bilgiler menkıbelerle karışmıştır.

Hacı Bektaş-ı Veli’nin haleflerindendir.

Kimi kaynaklarda Orhan Gazi'yle Bursa'nın fethinde bulunduğu yazılıdır.

Yeniçeri Ocağı'nın kurucularından olduğu sanılmaktadır.

Kaygusuz Abdal’ın hem mürşidi hem de ona mahlasını veren kişidir.

👉 Abdal Musa hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Hacı Bayram Veli (1352 ? - 1430 ?)

Bayramiyye tarikatının kurucusu, mutasavvıf.
Ankara'nın Zülfazıl (Solfasol) köyünde doğdu.
Asıl adı Numan’dır.
Ankara'da kendi adıyla anılan tarikatı kurarak Anadolu'nun manevi ıslahında önemli bir rol oynamıştır.
Yaşadığı dönemin aksine Farsça ve Arapçaya rağbet etmedi.
Şiirlerini - biri hariç - hece ölçüsüyle yazdı.
Şiirlerinde Yunus Emre etkisi açıktır.
Şiirleri dışında bilinen bir eseri yoktur.

👉 Hacı Bayram Veli hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Eşrefoğlu Rumi (1377? - 1470?)

👉 Eşrefoğlu Rumi hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Kaygusuz Abdal ( ? - 1448)

Türk mutasavvıf, Alevî - Bektaşi halk ozanı.
Asıl adı Gaybi'dir.
Hayatı hakkındaki bilgilerin çoğu Bektaşi menkıbelerine dayanır.
Abdal Musa'ya bağlanarak tasavvuf yoluna girmiştir.
Bektaşiler arasında büyük saygı ile anılır.
Hece ve aruzla şiirler söyleyen şairin nesirle yazılmış eserleri de var.
Tasavvuf kurallarını halkın anlayacağı biçimde basit ve yalın bir biçimde veren ozanda Yunus Emre etkisi de açıktır.
Önemli Eserleri: Divan, Dolapname, Minbername, Budalaname

👉 Kaygusuz Abdal hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Pir Sultan Abdal ( ? - 1560?)

16.yüzyıl halk ozanı.
Şiirlerinden adının Haydar olduğu anlaşılmaktadır.
Şiirlerini coşkulu bir dille söylemesi ve halkı ilgilendiren konulara yer vermesi, inançlarını tavizsiz savunması, şiirlerinde konu bütünlüğünün bulunması Pir Sultan'ın en önemli özellikleridir.
Pir Sultan, halk edebiyatı geleneklerinden hiç ayrılmamıştır.
Şiirlerini hece ölçüsüyle ve sazıyla söylemiştir.
Divan şiirinden etkilenmemiştir.
Din dışı şiirler de söylemiş ancak daha çok nefesleriyle ün kazanmıştır.
Pir Sultan Abdal, Alevilerce yedi ulu ozandan biridir.
Şiirlerinde 16.yüzyılın konuşma dilini kullanır.

👉 Pir Sultan Abdal hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Aziz Mahmut Hüdayi (1541-1628)

Celvetiyye tarikatının kurucusu, mutasavvıf şair.
Tasavvufi halk edebiyatının gelişmesinde önemli bir yere sahiptir.
Şiirlerinde sanat endişesi taşımaz.
Şiiri dinî, ahlaki bilgileri öğretmek için bir araç olarak kullanmıştır.
İlahilerinde Yunus Emre'nin etkisi açıktır.
Hem aruz hem de hece ölçüsü kullanan şairlerdendir.
Eserlerinin çoğunu Arapça olarak yazdığı halde Divan’ında zamanına göre sade bir Türkçe kullanmıştır.

👉 Aziz Mahmut Hüdayi hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Kul Himmet (1550?-1620)

Alevi-Bektaşi şairi.
Şiirlerinde Safevi şahlarına duyduğu bağlılık dikkat çeker.
Pir Sultan Abdal'ın asılmasından sonra hem şiirleriyle hem de mücadelesiyle Pir Sultan'ın bıraktığı yerden devam etmiştir.
Alevilerce kabul edilen yedi ulu ozandan biridir.
Şiirlerinde Pir Sultan'ın etkisi vardır.
Nefesler, destanlar, Kerbela şehitleri için ağıtlar ve taşlamalar söylemiştir.
Şiirlerinde Allah, Hz. Muhammet, Hz. Ali, on iki imam ve ehlibeyt sevgisini işler. Bunların yanında toplumsal sorunlar, dünya ve kadere isyan şiirlerinde öne çıkan diğer konulardır.
Şiirlerini halkın anlayacağı bir Türkçeyle etkili şekilde ifade etmiştir.

👉 Kul Himmet hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Muhyiddin Abdal (16.yy)

16. yüzyıl tekke şairidir.
Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur.
Nefes, gazel, kaside, mesnevi, tuyuğ ve mani türlerinde eserler vermiştir.
Şiirlerinde Nesimi, Kaygusuz Abdal ve Yunus Emre’nin etkisi görülür.
Şiirlerinde Kalenderilik, Bektaşilik ve Hurufilik inançlarından izler vardır.
Anlaşılır, sade bir dile sahiptir.
Fazıl Say tarafından da bestelenen "İnsan İnsan Derler İdi" adlı nefesiyle ünlüdür.
Şiirleri Kalenderi-Bektaşi dervişler tarafından bir araya getirilerek bir divanda toplanmıştır.

👉 Muhyiddin Abdal hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Niyazi-i Mısri (1618-1694)

17.yüzyıl tasavvuf şairi.
Coşkun bir üsluba sahiptir.
Aruzla yazdığı şiirlerinde Nesimi ve Fuzuli, hece ölçüsüyle yazdıklarında Yunus Emre'nin etkisi görülmektedir.
Eserlerinin bir kısmını Arapça bir kısmını Türkçe kaleme almıştır.
Dini-tasavvufi özellikler gösteren manzum ve mensur birçok eser vermiştir.
Divanı, Niyazi’nin eserleri arasında en meşhurudur.
Yunus Emre'ye büyük hayranlık duyan şair, Yunus'un "Çıktım erik dalına / Anda yedim üzümü" dizeleriyle başlayan meşhur şathiyesini şerh etmiştir (açıklamıştır).
Eserleri: Divan, Tuhfetü’l-uşşâk, Risâle-i Devriyye, Şerh-i Nutk-ı Yunus Emre...

👉 Niyazi-i Mısri hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

İlgili Sayfalar