Zenanname

Enderunlu Fazıl'ın eseri.

Eserin adı "Kadınlar Kitabı" anlamındadır.

Mesnevi nazım şekliyle yazılan eser 1112 beyittir.
Eserde otuz üç farklı ülkedeki kadınların özellikleri sıralanır. Eserde bunun yanı sıra kadınlar hamamı, doğum, kır eğlencesi, mahalle baskını gibi olaylar da anlatılır. 

Eser zamanında edebe aykırı bulunarak toplatılmıştır. 

Kitapta önce şehrin namuslu hanımefendileri, ardından namuslu geçinenleri ile onların nasıl erkek avladıkları kinayeli beyitlerle anlatılmaktadır. 

Zenanname'den seçme beyitler...

Der-Beyân-ı Zenân-ı Anadolu
(Anadolu Kadınlarının Anlatılması)

Ey talebkâr-ı sıfât-ı nisvân
Fâris-i ma'reke-i zen-dûstân

nisvân: kadınlar
fâris: ata binmekte usta olan
ma'reke: savaş meydanı
zen: kadın

Ey kadınların özelliklerini öğrenmek isteyen kişi ve kadınlardan hoşlananların bulunduğu savaş meydanının binicisi.

Kudemâ kârı zenân-ı Anadol
Câhil-i nâz revîş-şivedir ol

kudemâ: eski

zenân-ı Anadol: Anadolu kadınları

Anadolu kadınları eskiden beri nazdan ve cilveden yoksundur.

Nâ-tirâşide olur bed-girdâr
Her biri sanki dıraht-ı kuhsâr

nâ-tirâşide: yontulmamış
bed: kötü
girdâr: tarz
dıraht-ı kuhsâr: dağ yarması

Onların kötü tavırları yontulmamış olup sanki her biri dağ yarması gibidir.

Evvelâ hüsnü cigersüz değil
Sâniyen şivesi dil-dûz değil

hüsn: güzellik
şive: eda, naz
sâniyen: ikinci olarak
dil-dûz: kalbe batan, gönül delen

Bir kere onların güzellikleri yürek yakan cinsten değildir, ikinci olarak da nazları insanın kalbini delip geçmez.

Hüsnü yok şivesi yok bir avrat
Meyl eder mi ana ehl-i fitnat

hüsn: güzellik
şive: eda, naz
meyl: yönelme, arzu
fitnat: zihin açıklığı, zeka

Güzelliği olmayan bir kadına, aklı olan eğilim duyar mı?

Meyl ederse birisi ol veche
Yine hem cinsi eder bi-şübhe

meyl: yönelme, arzu
vech: yüz, çehre
bi-şübhe: şüphesiz

Böyle olan birine eğilim duyan kuşkusuz yine kendi cinsidir.

Der-Beyân-ı Zenân-ı Çerkes
(Çerkes Kadınlarının Anlatılması)

Ey ruhı dide-rûbâ-yı hurşid
İşvesi gıbta-fezâ-yı nâhid

ruh: yanak

dide: göz
rûbâ: karıştıran, kamaştıran
hurşid: güneş
nâhid: Venüs, Zühre

Ey yanağı güneşin gözünü kamaştıran, naz ve işvesi de Zühre yıldızını kıskandıran.

Çerkesin kızları mehpâre olur
Anda âşık ne ki isterse bulur

mehpâre: ay parçası

Çerkez kızları ay parçası gibi olur, âşık onlarda tüm istediklerini bulur.

Cümlesi perde-nişin-i ismet
Pâk-dâmendir o yektâ millet

ismet: masumluk, günahsızlık
pâk-dâmen: eteği temiz, namuslu
yektâ: tek, yalnız, eşsiz

O eşi benzeri olmayan ulusun hepsi namuslu olup tümü masumluk perdesi arkasındadır.

O sehâvet o sadâkat o edeb
Nedir ol fıtrât-ı kudsî-meşreb

sehâvet: cömertlik
fıtrat: yaradılış
kudsi: kutsal
meşreb: huy

O cömertlik, o bağlılık, o edep...Yani bu kutsal özelliklerin yaradılışı nedir öyle?

Der-Beyân-ı Zenân-ı Rûm
(Rum Kadınlarının Anlatılması)

Cilve gencinesi Rûm kızlarıdır
Hep nisânın dahi fâizleridir

gencine: hazine
nisân: alemler
fâiz: bolluk, çokluk

Rum kızları cilve hazinesi gibidir ve bu konuda dünya kadınlarının en başarılarıdır.

Nedir ol ince miyân-ı nâzik
Söyledikçe o zebân-ı nâzik

miyân-ı nâzik: nazik bel

zebân: dil, lisan

O nazik, ince bel, konuştukça o ince dil nedir öyle?

Nedir ol nâz o kelâm-ı dilkeş
O temayül o hırâm-ı dilkeş

dilkeş: gönül çekici

hırâm: eda ile yürüyüş

temayül: meyl etmek, eğilim

O naz nedir öyle? O gönül çeken sözler, o yakınlık, o insanı alıp götüren kırıtış.

Nedir ol kâmet-i serv-i vâlâ
Nev-fidân-ı çemen-i sun-ı Hudâ

nev: yeni, taze

kâmet: boy pos

kâmet-i serv-i vâlâ: yüksek servi

çemen: çimen, yeşillik yer

O, Tanrı'nın özenerek yarattığı bahçedeki taze fidanı andıran servi boy nedir öyle?

İlgili Sayfalar

Enderunlu Fazıl

Mesnevi