Fürs-i Kadimde Bir Facia yahut Siyavuş

Ahmet Mithat Efendi

• Ahmet Mithat'ın üç perdelik dramı.
• 1883'te yazılan eser, dönemin bir çok eseri gibi iki isimlidir. (Fürs-i Kadim, eski İran demektir.)
• Konu, Şehname’de geçen bir hikayeden alınmıştır. 
• Olaylar İran ve Turan’da geçmektedir.
• Siyavuş, İran Şahı Keykavus'un Turanlı bir prensesten doğmuş oğludur. Turan hükümdarı Efrasiyab (Alp Er Tunga) da Siyavuş'un büyük babasının kardeşidir.
• Oyunda namus, adalet, tok gözlü davranma gibi erdemler oyunun idealize edilmiş kahramanı Siyavuş üzerinden verilir. 

Özet

İran Şahı Keykavus’un genç ve güzel karısı Sûdâbe, üvey oğlu Siyavuş’a âşıktır. Sûdâbe'yı reddeden Siyavuş, Sûdâbe'nin iftirasına maruz kalır. Sûdâbe kocasına oğlunun kendisinde gözü olduğunu ima eder. Sûdâbe bile olsa bir kadına leke sürülmesine gönlü razı olmayan Siyavuş, babasına karşı kendini savunmaz. İşin içinde bir iş olduğundan şüphelen Keykavus müneccim ve kahinlerini çağırtır.
Müneccim, yıldızlara göre Sûdâbe'nin Şehzade'ye karşı büyük aşk ıstırabıyla yandığını ancak Siyavuş'un Turan seferinden başka bir şey düşünmediğini söyler. Müneccim ve kahin, ikna olmakta zorlanan Keykavus'a, gerçeği bir ateş tecrübesiyle ispatlayabileceklerini ifade ederler. Buna göre büyük bir ateş yakılacak, Sûdâbe ve Siyavuş'un ateşten geçmesi istenecektir. Müneccim ve kahine göre ateş masum olanı yakmayacaktır. Siyavuş ateşe girer, bir süre sonra yanmış gibi yaparak çıkar ancak vücudunda hiçbir yanık izi yoktur. Siyavuş, suçlu da olsa bir kadının böyle bir şeye maruz kalmasına razı değildir. Oğlunun masum olduğuna ikna olan Şah, oğluna rağmen Sûdâbe'yi çağırtır. Ateşten geçmeyi reddeden Sûdâbe, üvey oğluna duyduğu aşkı itiraf eder.
Sûdâbe öldürülecek iken Siyavuş’un ısrarıyla zindana atılır. Keykavus, Siyavuş ile onu eğiten namlı kahraman Zaloğlu Rüstem’i Turan üzerine sefere gönderir.
Turan Şahı Efrasiyab, savaşı kaybetse de kendi kanından olan Siyavuş'un kahramanlık ve efendiliğine hayran kalmıştır. Sırf bu nedenle yapılacak anlaşmaya razı olmuştur. Bu arada her şeye rağmen karısına kıyamayıp affeden Keykavus, Sûdâbe'nin tahrikleriyle bu anlaşmayı başarı olarak görmez ve oğluna karşı tavır alır. Bunun üzerine Siyavuş ve Rüstem, Keykavus’un yanına dönmez. Efrasiyab, veziri Piran'ın tavsiyesiyle kızı Ferengis Banu'yu Siyavuş’a verir; Keykavus'un ölmesi durumunda Siyavuş, Turan hükümdarı olacaktır. Siyavuş, bu sayede hem Turan hükümdarı hem de İran şahı olarak iki millete de selamet getirecektir.
Efrasiyab'ın kardeşi Gerşiyuz ise Efrasiyab’dan sonra tahta çıkmayı planlamaktadır. Müneccimleri kullanarak Siyavuş ile evlenecek kızın başına gelecek bir felaketten bahsederek bu evliliğe engel olmak ister. Vezir Piran, Gerşiyuz'un planlarını bozar ve evlilik gerçekleşir.
Siyavuş, Efrasiyab'dan izin alarak Çin'e doğru sefere çıkar, birçok toprak fethederek zaferler kazanır. Gerşiyuz, bu zaferleri Turan Devleti için bir tehdit olarak göstermeye çalışır. Siyavuş'a yazdığı mektuplarda da Efrasiyab'ın kendisini öldürmek istediğinden bahseder. Bu sayede Efrasiyab ile Siyavuş'un arasını açmayı başarır. Bunlarla kalmayan Gerşiyuz, Sûdâbe ile anlaşarak Keykavus'a, Siyavuş'a hitaben sahte bir mektup yazdırır. Mektupta, Siyavuş'un ordusu ile Keykavus'un Efrasiyab'a karşı harekete geçme vaktinin geldiği yazmaktadır. Siyavuş hakkında aklı karışık olan Efrasiyab, Gerşiyuz'un verdiği bu mektubu okuyunca Siyavuş'un bir hain olduğuna ikna olur. Efrasiyab ile görüşüp anlaşmazlıkları halletmek için Ferengis Banu ile Turan'a dönen Siyavuş zincire vurulur. Banu, babasına karşı kocasını savunur ancak Efrasiyab ikna olmaz. Siyavuş, huzura çıkar ve huzurda bulunanların önünde idam edilir. Gerşiyuz idamın etkisiyle delirerek her şeyi açık eder.

İlgili Sayfalar

• Ahmet Mithat Efendi

• Tanzimat Dönemi Tiyatro Özetleri 

Yararlanılan Kaynak

• Eserin özeti çıkarılırken "Ahmet Mithat Efendi Tiyatroları - İnci Enginün" adlı çalışmadaki tam metin esas alınmıştır.