Alp Er Tunga Destanı

  • Yaratılış Destanı’ndan sonra bilinen ilk büyük Türk destanıdır.
  • Alp Er Tunga, MÖ 7.yüzyılda en parlak dönemini yaşamış olan Saka Türklerinin efsanevi hükümdarıdır.
  • Destan hakkındaki bilgilerin en önemli kaynağı Divan-ı Lugat-it Türk’tür. 11.yüzyılda Kaşgarlı Mahmut tarafından hazırlanan bu ansiklopedik sözlüğe Alp Er Tunga destanında geçen bir sagu şöyledir:
Bu Türk Beğlerinde atı belgülük
Tunga Alp Er idi katı belgülük
Bedük bilgi birle öküş erdemi
Biliglig ukuşlug budun ködremi
Tacikler ayur ânı Afrasyab
Bu Afrasyap tutdı iller talab
Günümüz Türkçesi: Alp Er Tunga, Türk Beyleri içinde adı ve kutsallığı bilinen ve tanınan bir yiğitti; geniş bilgisinin yanında sayılamayacak kadar çok erdemi vardı. Bilgiliydi, anlayışlıydı, meziyetleri çoktu. İranlılar ona Afrasyab adını vermişlerdi. Afrasyab dünyaya hükmetti.
  • Bu ağıttan Alp Er Tunga'nın İranlılar tarafından iyi bilindiği anlaşılmaktadır. Firdevsi tarafından derlenip yazıya geçirilen İran destanı Şehname'de Afrasyab'ın kahramanlıklarından söz edilir. Şehname'ye göre Alp Er Tunga İran-Turan savaşlarının kahramanı bir Turan hükümdarıdır.
Şehname'deki Alp Er Tunga (Afrasyab)
İran ülkesinde birçok padişahlıklar bulunuyordu. Bunlardan biri de Kabil Padişahlığı idi ve başında da Zâl adlı biri vardı. Kabil Padişahı Zâl, Alp Er Tunga’nın elinde esir olan İran Hükümdarını kurtarmak için Turan ülkesine yürüdü. Alp Er Tunga'yı yendi ama hükümdarını kurtaramadı. Zaman geçti. İran ülkesine hükümdar olan Zev de öldü. Bunu fırsat bilen Alp Er Tunga İran’a bir daha savaş açtı. O zamana kadar Zâl da yaşlanmıştı. Kendi yerine, Alp Er Tunga'ya karşı oğlu Rüstem’i yolladı. Savaşların çoğunu Rüstem kazandı bir kısmını Alp Er Tunga kazandı. Bu savaşlar sürüp giderken, İran’ın, hükümdarı bulunan Keykâvus, oğlu Siyavuş’u ve Zaloğlu Rüstem’i gücendirmişti. Gücenmenin sonucu olarak şehzade Siyavüş kaçıp Alp Er Tunga’ya sığındı. Orada uzun zaman kaldı, hatta Türk yiğitlerinden birinin kızıyla evlendi, Keyhüsrev adında da bir oğlu oldu. Keyhüsrev büyüyünce, İranlılar onu kaçırıp hükümdar yaptılar. Keyhüsrev, Zaloğlu Rüstem’i hoş tutup, gönlünü aldı ve Alp Er Tunga’nın üzerine gönderdi. Yine birçok savaşlar oldu. Çoğunda Alp Er Tunga yenildi. Ve en sonunda Alp Er Tunga iyice yoruldu, ordusu dağıldı, askeri kalmadı. Tek başına dağlara çekildi. Orada, bir mağarada tek başına yaşadı. Fakat günün birinde izini keşfedip yerini buldular. Alp Er Tunga suya atlayıp kurtulmak istediyse de daha önce davranan İran askerleri yetişip saldırdılar. Yiğitçe vuruştu ama ihtiyardı, yorgundu ve tek başınaydı. Kahramanca can verdi.
  • Bir İran milliyetçisi olan Firdevsi'nin Zâl Oğlu Rüstem'i ve diğer İran hükümdarlarını Şehname'de üstün göstermesi doğal karşılanmalıdır. 
  • Divan-ı Lugat-it Türk’te, Alp Er Tunga için söylenen  bazı sagu parçaları kaydedilmiştir. Alp Er Tunga’nın öldürülmesi üzerine söylenen sagu şöyledir:
Alp Er Tunga öldi mü?
Issız ajun kaldı mu?
Ödlek öçin aldı mu?
Emdi yürek yırtılur
(Alp Er Tonga öldü mi
Kötü dünya kaldı mı
Zaman öcünü aldı mı
Şimdi yürek parçalanır)
Ödlek yarağ közetti
Oğrun tuzağ uzattı
Begler begin azıttı
Kaçsa kalı kurtulur?
(Feleğin silahı hazır
Gizli tuzak kurdurur
Beyler beyini vurdurur
kaçsa nasıl kurtulur?)
Begler atın urgurup
Kadgu anı turgurup
Mengzi yüzi sargarup
Körküm angar türtülür
(Beyler atlarını yorup
Kaygıdan çaresiz durup
Beti benzi sararıp
Sarı safrana döndüler)
Uluşıp eren börleyü
Yırtın yaka urlayu
Sıkrıp üni yurlayu
Sığtap közi örtilür.
(Erler kurt gibi uluyor
Yaka bağır yırtıp durdu
Acı ağıtlar çığırdı
Yaş akar gözler kurur)
Könglüm için örtedi
Yetmiş yaşığ kartadı
Keçmiş ödük irtedi
Tün kün keçüp irtelür
(Gönlüm için için yandı
Olmuş yaranın başı açıldı
Geçen zaman aradı
Geçen günler nerdedir?)
İlgili Sayfalar
Yaradılış Destanı 
Şu Destanı 
Ergenekon Destanı 
Bozkurt Destanı 
Attila Destanı 
Oğuz Kağan Destanı 
Türeyiş Destanı 
Göç Destanı 

Yararlanılan Kaynak

  • Karşılaştırmalı Türk Destanları, M. Necati Sepetçioğlu

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Desteğiniz bizim için önemli. Daha iyi içerikler üretebilmemiz için hem "Takip Et" butonuna tıklayarak hem de yorumlarınızla bize destek olabilirsiniz. Ayrıca sayfaya daha rahat ulaşmak için sayfamızı sık kullanılanlar klasörüne eklemeyi unutmayınız.