Gazel

• Divan şiirinin en çok kullanılan nazım şeklidir. 
• Kelime anlamı "kadınlar için söylenen güzel ve aşk dolu söz"dür. 
• Gazellerde beyit sayısı 5-12 arasında değişir. 
• İlk beyti kendi arasında daha sonraki beyitlerin ilk dizesi serbest, ikinci dizeleri ilk beyitle kafiyelidir (aa, ba, ca, da, ea...)
• Kendi arasında kafiyeli olan ilk beyte matla (doğuş) denir. 
• Gazelde ikinci beyit, matla beytinden daha güzel ise buna hüsnümatla denir.
• Son beyte de makta (bitiş) denir. Şair, mahlasını genelde makta beytinde söyler.
• Makta beytinden önceki beyte de hüsnümakta denir. Bu beytin makta beytinden daha güzel olması beklenir.
• Gazel beyit bütünlüğüne dayalı bir nazım şeklidir. Yani anlam beyitte tamamlanır ve beyitler arasında çoğu zaman bir konu bütünlüğü aranmaz.
• Buna rağmen bir gazelin bütününde tek konu işleniyorsa bu tür gazellere yekâhenk gazel denir.
• Bütün bir şiirin aynı söyleyiş ustalığına sahip olduğu gazellere ise yekâvâz gazel denir.
• Gazelin en güzel beytine de beytülgazel ya da şahbeyit denir.

Terbi / Tahmis - Taştir

Bir gazele başka şair tarafından mısralar eklenmesiyle yapılan özel nazım şekilleri de vardır ki yapılma şekline göre farklı isimler alırlar:

• Terbi: Bir gazeldeki her beytin başına, başka bir şairin aynı vezinde iki mısra eklemesi suretiyle yapılır.
• Tahmis: Bir gazeldeki her beytin başına, başka bir şairin aynı vezinde üç mısra eklemesi suretiyle yapılır. Hemen her şair kendinden önceki veya çağdaşı bir şairin gazeline tahmis yapmıştır. Eğer eklenen üç mısra beyit başına değil de iki mısra arasına yerleştirilirse bu tür tahmise taştir denir.

Musammat Gazel

• Bir gazelin mısra ortalarında kafiye yapılmışsa buna musammat gazel denir. 
• Ustalık gerektiren bu tür gazeller okunurken her beyit dört mısralık bir bent gibi okunabilir. 
• Fuzuli'den bir musammat gazel örneği:

Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhımdan muradım şem’i yanmaz mı 

Kamu bîmârına cânân deva-yı derd eder ihsan
Niçün kılmaz bana derman beni bîmar sanmaz mı
...
Fuzûlî rind-i şeydâdır hemişe halka rüsvâdır
Sorun kim bu ne sevdadır bu sevdadan usanmaz mı

Ele Aldıkları Konulara Göre

• Gazeller işledikleri konulara göre çeşitli adlarla anılırlar:
• Âşıkâne gazel; aşkla ilgili her türlü acı, sıkıntı, mutluluk, sevgi, yakarış vs. duyguların anlatıldığı gazeller (örn. Fuzuli'nin gazelleri).
• Rindâne gazel; dünya hayatına aldırış etmeme, şarap, yaşamaktan zevk alma üzerine yazılan gazeller (örn. Baki'nin gazelleri).
• Şûhâne gazel; tensel zevklerin ağır bastığı aşkların anlatıldığı gazeller (örn. Nedim'in gazelleri).
• Hâkimâne gazel; hayat dersi veren, öğretici, veciz söyleyişli gazeller. (örn. Nabi'nin gazelleri).

Gazel Örneği 1

Süzme çeşmin gelmesin müjgan müjgan üstüne (a
Vurma zahm-ı sineme peykan peykan üstüne (a matla (ilk beyit, doğuş)

Rize-i elmas eker açtığı her zahme o şuh (b
Lütfü var olsun ki eder ihsan ihsan üstüne (a

Dilde gam var şimdilik lütf eyle gelme ey sürur (c
Olamaz bir hanede mihman mihman üstüne (a

Yârdan mehcur iken düştük diyar-ı gurbete (d
Dehr yine gösterdi hicran hicran üstüne (a

Hem mey içmez hem güzel sevmez demişler hakkına (e
Eylemişler Rasih’e bühtan bühtan üstüne (a makta (mahlas beyti ,bitiş)



Gazel Örneği 2


Nâm u nişâne kalmadı fasl-ı bahârdan
Düşdi çemende berg-i dıraht itibârdan


Eşcâr-ı bâg hırka-i tecrîde girdiler
Bâd-ı hazân çemende el aldı çenârdan


Her yanadan ayagına altun akup gelür
Eşcâr-ı bâg himmet umar cüy-bârdan


Sahn-ı çemende turma salınsun sabâ ile
Âzâdedür nihâl bu gün berg ü bârdan


Bâkî çemende hayli perişan imiş varak
Benzer ki bir şikâyeti var rüzgârdan   (Baki)

İlgili Sayfa

• Divan Şiiri Nazım Şekillerine Giriş

Yararlanılan Kaynaklar için Kaynakça sayfasına bakınız.