Teşhis ve İntak

Teşhis

• Kişileştirme (şahıslaştırma).  
• İnsan dışındaki canlı ya da cansız varlıklara insana ait özellikler yükleme sanatıdır.
• Arapça bir sözcük olan teşhisin ne olduğu sözcüğün içindeki şhs (şahıs) ünsüzlerinden hatırlanabilir. 
• Her teşhis aynı zamanda bir kapalı istiaredir.
• Teşhis ve intak çoğu zaman beraber kullanılsa da her teşhiste intak bulunmaz.

Örnekler

Gül hazin, sümbül perişan, bağzarın şevki yok 

Sardı katil gece dünyayı siyah bir kefene
Bir emel yıldızı göz kırpıyor ancak aradan (2010 LYS)

Kuşlar küsmüş yuvaya, ağaçlar yaprak vermez
Bu kavgalar bitecek, zulüm ebedî değil (2013 LYS)

İntak 

• Konuşturma sanatıdır. 
• Konuşma yeteneği olmayan varlıkları söyletme sanatıdır.
• İntak da Arapça kökenli bir sözcük olup sözcüğün içindeki ntk (nutuk) ünsüzlerinden yola çıkılarak hangi sanat olduğu hatırlanabilir.
• Teşhis ve intak çoğu zaman birlikte kullanılır.
• Her intak aynı zamanda teşhistir.

Örnekler

1. 

Ya kuşlar duyarsa bunu
Ya
Bile bile konmazsa bana
Bilmiyorum
Ellerine ne geçecek
Ne kazanacaklar
Adımı kuşkonmaz koyanlar

2. 

Ispanak yaprağını kaldırdı
Öteki sırada
Sordu lahanaya
— Seninki sayısızdır
Benimki de az değil

3. 

Burnumu değiştirmek istedim
Daha güzel olmak için
Burnum bana dedi ki:
"Beni değil"
"Kafanı değiştir."

4. 

Akıl ersin ermesin sevdama
Senden yanayım dedi yeşeren dal senden yana

5. 

Dal bir gün dedi ki tomurcuğuna:
Tenimde bir yara işler gibisin
Titrerim rüzgarlar keder vermesin

6. 

Sordum sarı çiçeğe, annen baban var mıdır?
Çiçek eydür, derviş baba annem babam topraktır. (eydür: der ki)

7.

Dolap niçin inilersin
Derdim vardır inilerim
Ben Mevla'ya aşık oldum
Onun için inilerim

Benim adım dertli dolap
Suyum akar yalap yalap
Böyle emreylemiş çalap
Derdim vardır inilerim

ek bilgi: Hile (dolap çevirmek) anlamına da gelen dolap, edebiyatta kuyudan su çıkarmaya yarayan ve ağaçtan yapılan çark anlamıyla kullanılır. Asıl vatanı olan ormandan kesilen bir ağacın su çıkarmaya yarayan bir alet olan dolap haline gelmesi, insanoğlunun fani dünyadaki haline benzetilmiştir. İnsan da o dolap gibi aslını özlemektir ve asıl olan Allah'tır (vahdet-i vücut).

• Teşhis ve intak fabl ve masallarda sıkça görülür:

Karga ile Tilki

Bir dala konmuştu karga cenapları;
Ağzında bir parça peynir vardı.
Sayın tilki kokuyu almış olmalı,
Ona nağme yapmaya başladı:
“Ooooo! Karga cenapları, merhaba!
Ne kadar güzelsiniz; ne kadar şirinsiniz!
Gözüm kör olsun yalanım varsa.
Tüyleriniz gibiyse sesiniz,
Sultânı sayılırsınız bütün bu ormanın."
Keyfinden aklı başından gitti Bay Karga’nın;
Göstermek için güzel sesini
Açınca ağzını, düşürdü nevâlesini.
Tilki kapıp ona dedi ki: “Efendiciğim,
Size güzel bir ders vereceğim;
Alıklar olmasa iş kalmaz açıkgözlere;
Böyle bir ders de değer sanırım bir peynire."
Karga şaşkın, mahcup, biraz da geç ammâ,
Yemin etti gayri faka basmayacağına.

La Fontaine
Çeviren: Orhan Veli Kanık

İlgili Sayfa

👉 Edebi Sanatlar 

👉 Edebi Sanatlar Çıkmış Sorular