Eylem Çekim Ekleri

• Çekim ekleri, eklendiği sözcüğün cümledeki görevini belirten eklerdir.
• Bu ekler, eklendiği kök ya da gövdeden yeni bir sözcük türetmez. 
• İsim ve eylem çekim ekleri olarak iki ana gruba ayrılır.
• “Annemsiz”, “yoldaki”, “gelirken” gibi birkaç örnek dışında- çekim ekinden sonra yapım eki gelmez.
• Eylem (fiil) çekim ekleri şunlardır:

1. Kip Ekleri
2. Şahıs Ekleri
3. Olumsuzluk Eki
4. Soru Eki
5. Ek Eylem

1. Kip Ekleri

• Eylemler, zaman ve anlam özelliklerine göre değişik biçimlere girer. 
• Bu biçimlerin her birine kip denir. 
• Eylem çekimi sırasında tek kip ekiyle çekime giren eylemlere "basit zamanlı eylemler" denir. 
• Bu kiplerden beşi haber kipi, dördü de dilek kipidir:
  
  A. Haber Kipleri

• Eylemin zamanını bildiren kiplerdir. 
• Bunlar anlamları yönünden beşe ayrılır:

1. Görülen Geçmiş Zaman

2. Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman

3. Şimdiki Zaman

4. Gelecek Zaman

5. Geniş Zaman

1. Görülen Geçmiş Zaman Kipi: -di (-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü)

Oku-du-m / Oku-ma-dı-m

Oku-du-n / Oku-ma-dı-n

Oku-du / Oku-ma-dı

Oku-du-k / Oku-ma-dı-k

Oku-du-nuz / Oku-ma-dı-nız

Oku-du-lar / Oku-ma-dı-lar

2. Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman Kipi: -miş (-miş, -muş, -müş)

Yaz-mış-ım / Yaz-ma-mış-ım

Yaz-mış-sın / Yaz-ma-mış-sın

Yaz-mış / Yaz-ma-mış

Yaz-mış-ız / Yaz-ma-mış-ız

Yaz-mış-sınız / Yaz-ma-mış-sınız

Yaz-mış-lar / Yaz-ma-mış-lar

3. Şimdiki Zaman Kipi: -(i)yor, -mekte (-makta)

İzli-yor-um / İzle-mi-yor-um 

İzli-yor-sun / İzle-mi-yor-sun 

İzli-yor / İzle-mi-yor 

İzli-yor-uz / İzle-mi-yor-uz 

İzli-yor-sunuz / İzle-mi-yor-sunuz 

İzli-yor-lar / İzle-mi-yor-lar

➤

Gör-mekte-y-im 

Gör-mekte-sin 

Gör-mekte 

Gör-mekte-y-iz 

Gör-mekte-siniz 

Gör-mekte-ler

IV. Gelecek Zaman Kipi: -ecek (-acak, -ecek)

Bak-acağ-ım / Bak-ma-y-acağ-ım 

Bak-acak-sın / Bak-ma-y-acak-sın 

Bak-acak / Bak-ma-y-acak 

Bak-acağ-ız / Bak-ma-y-acağ-ız 

Bak-acak-sınız / Bak-ma-y-acak-sınız 

Bak-acak-lar / Bak-ma-y-acak-lar

V. Geniş Zaman Kipi: -r, -er, -ir, -z (-ar, -er; -ır, -ir, -ur, -ür)

Oku-r-um

Oku-r-sun

Oku-r

Oku-r-uz

Oku-r-sunuz

Oku-r-lar

➤

Sev-er-im

Sev-er-sin

Sev-er

Sev-er-iz

Sev-er-siniz

Sev-er-ler

➤

Bil-ir-im

Bil-ir-sin

Bil-ir

Bil-ir-iz

Bil-ir-siniz

Bil-ir-ler

Dikkat: Geniş zaman olumsuz çekiminde -r yerine -z kullanılır:

bil - me - m (kip eki yok) 

bil - me - z - sin 

bil - me - z 

bil - me - y - iz (kip eki yok) 

bil - me - z - siniz 

bil - me - z - ler

B. Dilek Kipi Ekleri 

• Eylemin gerçekleşmesi dileğini bildiren kiplerdir. 
• Bu kiplerde özel bir zaman anlamı yoktur. Hepsinde belirgin olmayan gelecek zaman anlamı sezilir. 
• Dilek kipleri dörde ayrılır:

1. Gereklilik Kipi
2. Dilek-Şart Kipi
3. İstek Kipi
4. Emir Kipi

1. Gereklilik Kipi: -meli (-malı, -meli)

Git-meli-y-im

Git-meli-sin

Git-meli

Git-meli-y-iz

Git-meli-siniz

Git-meli-ler

2. Dilek-Şart Kipi: -se (-sa)

Uyu-sa-m

Uyu-sa-n

Uyu-sa

Uyu-sa-k 

Uyu-sa-nız

Uyu-sa-lar

3. İstek Kipi: -e (-a, -e)

Bak-a-y-ım

Bak-a-sın

Bak-a

Bak-a-lım

Bak-a-sınız

Bak-a-lar

4. Emir Kipi (Kip eki yoktur)

1.tekil - Kullanılmaz

2.tekil - kork

3.tekil - korksun

1.çoğul - Kullanılmaz

2.çoğul - korkun ya da korkunuz

3.çoğul - korksunlar

2. Şahıs (Kişi) Ekleri

• Eylemleri yapan ya da yapılışında yer alan varlıktır.
• Eylemde kişi, kip eklerinden sonra getirilen eklerle belirlenir. 
• Eylemlerde üç kişi vardır: birinci kişi, ikinci kişi, üçüncü kişi. Bunlar tekil ya da çoğul olabilir. 
• Kişi ekleri, kullanıldığı kipe göre değişik biçimlere girer:

Birinci tekil şahıs ekleri:

-ım, -im, -um, -üm: başla-r-ım 

-m: sev-di-m

İkinci tekil şahıs ekleri: 

-sın, -sin, -sun, -sün: bak-ar-sın 

-n: gör-dü-n 

Üçüncü tekil şahıs ekleri: 

Emir kipi dışında (-sin) üçüncü şahıs eki yoktur.

Birinci çoğul şahıs ekleri:

-ız, -iz, -uz, -üz: bul-ur-uz

-k: gör-dü-k

-lim: bil-e-lim

İkinci çoğul şahıs ekleri:

-sınız, -siniz, -sunuz, -sünüz: al-mış-sınız 

-nız, -niz, -nuz, -nüz: sev-di-niz

-ın, -in, -un, -ün: gel-in, gel - iniz (Emir kipinde kullanılan bu kişi eki sertliği yumuşatmak amacıyla -iniz şekliyle de kullanılır)

Üçüncü çoğul şahıs ekleri:

-lar, -ler: bul-du-lar, bul-malı-lar 

-sınlar: kork-sunlar (Emir kipine özel)

3. Olumsuzluk Eki (-ma,-me)

• Olumsuzluk eki ünlü uyumuna göre -ma ya da -me'dir: 
• Bütün eylemler olumludur, bir işin yapıldığını, olduğunu bildirir. 
• İşin, eylemin yapılmadığını, olmadığını bildirmek için eylem kök ya da gövdelerine olumsuzluk eki getirilir: gelmedi, almamış, bilmiyor...

4. Soru Eki

• Hem isim hem de eylem çekim ekidir: -mi
• Gelenekleşmiş olarak yazılır.

Parayı mezara mı götüreceksin? (isme gelmiş) 

Bizimle çalışmak istiyor mu? (eyleme gelmiş)


• Soru eki, önceki sözcüğün son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumlarına uyar: Kızdı mı? / Sildi mi? / Tutmuş mu? / Söz mü?

5. Ek Eylem

• Basit çekimli eylemlere gelerek onları birleşik zaman çekimine sokan eklerdir.
• Birleşik zamanlı eylemlerde birinci ek, basit zaman eki; ikincisi birleşik zaman ekidir. 
• Bu eylemler ikinci kip ekine göre adlandırılır. 
• İşte bu ikinci kip, ek eylemdir ve üç biçimi vardır: 

I. Hikaye (-idi)
II. Rivayet (-imiş)
III. Şart (-ise)

Hikaye Birleşik Zaman: (-idi)

• Basit çekimli eylemlere "-idi" getirilerek yapılır: 
• Eylem + 1.kip + idi (ek eylem) + kişi eki

geniş zamanın hikayesi:

iste-r-di-m
iste-r-di-n
iste-r-di
iste-r-di-k
iste-r-di-niz
iste-r-di-ler

duyulan geçmiş zamanın hikayesi:

sat-mış-tı-m
sat-mış-tı-n
sat-mış-tı
sat-mış-tı-k
sat-mış-tı-nız
sat-mış-tı-lar

şart kipinin hikayesi:

at-sa-y-dı-m
at-sa-y-dı-n
at-sa-y-dı
at-sa-y-dı-k
at-sa-y-dı-nız
at-sa-y-dı-lar

geniş zamanın hikayesi olumsuz:

sev-me-z-di-m
sev-me-z-di-n
sev-me-z-di
sev-me-z-di-k
sev-me-z-di-niz
sev-me-z-di-ler

Not: Emir kipinin hikaye çekimi yoktur.

Rivayet Birleşik Zaman: (-imiş)

• Basit çekimli eylemlere "-imiş" getirilerek yapılır: 
• Eylem + 1.kip + imiş (ek eylem) + kişi eki

Örnekler:

geniş zamanın rivayeti:

bak-ar-mış-ım
bak-ar-mış-sın
bak-ar-mış
bak-ar-mış-ız
bak-ar-mış-sınız
bak-ar-mış-lar

gelecek zamanın rivayeti:

oku-y-acak-mış-ım
oku-y-acak-mış-sın
oku-y-acak-mış
oku-y-acak-mış-ız
oku-y-acak-mış-sınız
oku-y-acak-mış-lar

gereklilik kipinin rivayeti:

iste-meli-y-miş-im
iste-meli-y-miş-sin
iste-meli-y-miş
iste-meli-y-miş-iz
iste-meli-y-miş-siniz
iste-meli-y-miş-ler

Not: Görülen geçmiş zaman kipi ile emir kipinin rivayeti yoktur.

Şart Birleşik Zamanı: (-ise)

• Basit çekimli eylemlere "-ise" getirilerek yapılır: 
• Eylem + 1.kip + ise (ek eylem) + kişi eki

Örnekler:

görülen geçmiş zamanın şartı:

bul-du-y-sa-m (buldumsa)
bul-du-y-sa-n (buldunsa)
bul-du-y-sa
bul-du-y-sa-k (bulduksa)
bul-du-y-sa-nız (buldunuzsa)
bul-du-y-sa-lar (buldularsa)

gelecek zamanın şartı:

bak-acak-sa-m
bak-acak-sa-n
bak-acak-sa
bak-acak-sa-k
bak-acak-sa-nız
bak-acak-sa-lar

geniş zamanın şartı:

gel-ir-se-m
gel-ir-se-n
gel-ir-se
gel-ir-se-k
gel-ir-se-niz
gel-ir-se-ler

Konu Anlatımı İndir 👇👇👇 

 

İlgili Sayfalar

• Çekim Ekleri Konu Testi 1

• Eylem Kiplerinde Anlam Kayması

• Ek Eylem

• Soru Eki

• İsim Çekim Ekleri

• Yapım Ekleri

• Eylemde Kip, Yapı, Çatı Konu Testi 1

• Yapı Bilgisi (Sözcükte Yapı) Çıkmış Sorular