Tehzil

• Ünlü bir şiirin mizah maksadıyla yazılan benzeri.
• Nazirenin farklı bir türüdür. 
• Tehzil, "hezl" adıyla da bilinir. Ancak hezl ya da hezliyât divan edebiyatında gülmece ve alay maksadıyla, edep dairesi içinde yazılmış eserlerin tamamını karşılayan genel bir terimdir.
• Tehzil yoluyla kişiler ya da günlük olaylar mizahi yoldan eleştirilir.
• Hicivde olduğu gibi eleştiriye ve abartmaya yer verilse de tehzilde amaç incitmek değildir. Tehzil, bu özelliğiyle hicivden ayrılır.
• Tehzil için nükte esastır. Mizahi açıdan pek olgunlaşmamış bir tehzil bayağı ve soğuk düşer.
• Daha çok ünlü gazel ve kasideler değiştirilerek yapılır.
• Tehzilde nükte ve incelik esas olmakla beraber bazen kaba saba ifadelerin yer verildiği hakaret içeren örnekler de görülür.
• Sadece manzum eserler değil mensur eserler de tehzil edilmiştir.
• Divan edebiyatında Mürekkepçi Havayî ve Sürûrî hezliyâtlarıyla tanınmıştır.
• Tehzil, Cumhuriyet döneminde altın devri yaşamıştır. Bu dönemde Fazıl Ahmet Aykaç (ö.1967) ve Halil Nihat Boztepe (ö.1949) tehzilleriyle ün kazanmış şairlerdir.

Örnekler

Nefî’nin; 

Edirne şehri mi bu yâ gülşen-i me’vâ mıdır
Anda kasr-ı padişâhî cennet-i a’lâ mıdır 

beyti ile başlayan ve Edirne'nin güzelliklerinden bahseden kasidesini Fazıl Ahmet Aykaç, tehzil ederek dikkatleri İstanbul'un sorunları üzerine çeker:

Bu İstanbul şehri mi yâ bir büyük tarla mıdır
Anda halkın kârı dâim boş yere kavga mıdır

Var mıdır tozla çamurla dolmamış hiçbir sokak
Yoksa bir yağmur yağınca hepsi nehr-âsâ mıdır

Fuzuli'nin;

Saçma ey göz eşkten gönlümdeki odlare su
Kim bu denli tutuşan odlare kılmaz çare su

beyti ile başlayan kasidesine Orhan Seyfi Orhon bir tehzil yazmıştır. Orhon'un İstanbul'un su sorununa göndermeler yaptığı tehzilden bazı beyitler şöyledir:

Saçma ey Terkos gölünden tozlanan yollara su
Kim bu denlü tozlanan yollara kılmaz çâre su

Âb-ı lütfun çeşme-i vaslında ancak katredir
Çıkmıyor bir türlü zira istenen miktâre su 

Kimseler bilmez hakikî menbaın mahiyetin
Gerçi birçok ism alıp gelmektedir bâzâre su

Tamtakır bak cümle sarnıçlar susuz kalmış Ada
Vermemek caiz midir hiç böyle gülzâre su

Nedim'in; 

Tahammül mülkünü yıktın Hülâgu Hân mısın kâfir
Aman dünyayı yaktın âteş-i sûzân mısın kâfir 

beyti ile başlayan gazeline, Hüseyin Kami tarafından Hüseyin Cahit Yalçın hakkında aşağıda verilen beyit ile başlayan bir tehzil yazılır: 

Siyaset mülkünü yıktın Ohannes Hân mısın kâfir
Bütün âhrârı kızdırdın kızıl sultan mısın kâfir

Nedim'in;

Haddeden geçmiş nezâket yâl ü bâl olmuş sana
Mey süzülmüş şişeden ruhsâr-ı âl olmuş sana

beyti ile başlayan gazeline, Aziz Nesin aynı redifle nazire yollu bir tehzil yazmıştır:

Bütçeden geçmiş kazancım yağla bal olmuş sana
Her süzülmüş yurttaşın bak rengi al olmuş sana

Mey çeker liderlerin, halkın delikken pabucu,
Halk soyulmuş her şeyinden mülkü mal olmuş sana!

El yutar altınları milli olur dış ülkede,
Sen yedin zeytinle ekmek kim sual olmuş sana!

El aman ey zülf-i yâr senden yeter çektiklerim,
Halkı tuttuk, hapse attın, bak ne hal olmuş sana!

İktidarın korkusundan öyle titrersin kalem!
Suç değil yazdıkların amma vebal olmuş sana!

Çok bu şehir içre Aziz vasfettiğin herze vekil,
Var sanıp aldanma hürriyet, hayal olmuş sana!

İlgili Sayfalar

👉 Tehzil Örneği (Hürriyet Kasidesi'ne)

👉 Tehzil Örneği (Talebe Türküsü)

👉 Nazire 

👉 Hezliyât 

Yararlanılan Kaynaklar

• Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İskender Pala
• Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Cem Dilçin
• Yeni Türk Edebiyatında Tehzil, Ali Şükrü Çoruk