Biyografi (Yaşam Öyküsü)

• Tanınmış bir kişinin hayatının bir başkası tarafından anlatılmasıdır.
• Bu kişiler genellikle siyaset, bilim, sanat, spor gibi alanlarda başarılı olmuş, topluma örnek olabilecek insanlardır.
• Biyografi, kişisel hayatı konu alan öğretici metin türlerinden biridir.
• Diğer öğretici metinlerde olduğu gibi biyografilerde de anlatıcı kurmaca bir kişi değil, yazarın kendisidir.
• Biyografi; uzun bir hazırlık, araştırma dönemi gerektirir. 
• Bu yazı türünde yazar; sağlam belgelere, varsa ele aldığı kişinin mektuplarına, anılarına, günlüklerine ya da yakınlarına başvurur.
• Biyografi yazarı, eserinde objektif bir tavır sergilemek zorundadır.
• Biyografiler açık ve sade bir dille yazılır. 
• Bu tür eserlerde genellikle kronolojik bir sıra izlenir. Bu sıra genellikle doğumu, çocukluk ve eğitim devresi, iş ve uğraşı varsa eserleri ve ölümü şeklindedir.
• Yazarın işi, kişinin yaşamıyla ilgili bilgileri art arda sıralamak değildir. Biyografi yazarı, ele aldığı kişinin yaşamını bütün canlılığıyla sunan kişidir. 
• Amaç; tanınmış, alanında başarılı olmuş kişileri yakından tanıtmaktır. Bu sayede okuyucu, başarılı kişilerin karşılaştıkları zorluklara rağmen nasıl başarılı olduklarına şahitlik eder.
• Başlangıçta tarih kitapları içinde yer alan bu tür, zaman içinde gelişerek bağımsız bir tür hâline gelmiştir.
• Eski edebiyatımızda biyografinin yerini tutan türlere genel olarak tercüme-i hal (hal tercümesi) denir.

Eski edebiyatımızda biyografi türünün yerini tutan ya da ona yakın türler şunlardır: siyer, tezkire, menakıpname, şairnâme.

Siyer

• Hz. Peygamber'in hayatını ve savaşlarını anlatan eserlerdir.
• Siyer, İslam tarih yazıcılığının temelini oluşturur.
• Siyer, manzum ya da mensur olabilir. 
• Manzum olanlarda mesnevi nazım şekli kullanılır.
• Lirik bir söyleyiş ile yazılan siyerler, tarihi gerçeklere dayalıdır.
• Veysi (ö.1628) tarafından yazılan Siyer-i Veysi bu türün en bilinen eseridir.

Tezkire 

• Klasik edebiyatta önemli kişilerin hayatı hakkında kısa bilgiler içeren çalışmaların genel adıdır.
• Tezkirelerin önemli bir kısmını şuara tezkireleri oluşturur. Şuara, "şair" sözcüğünün çoğuludur. Şuara tezkirelerinde daha çok, divan şairleri anlatılır.
• Şuara tezkirelerinde divan şairlerinin hayatı (doğum yeri, mahlası, mesleği ya da resmî görevi, hayatındaki önemli değişiklikler, ölümü, mezarının bulunduğu yer...), sanat anlayışı ve şiirlerinden örnekler verilir.

➤ Tezkire hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız. 

Şairnâme (Âşık Destanı)

• Saz şairleri tarafından yazılır. 
• Genellikle on birli hece ölçüsü ve destan nazım şekli ile yazılır.
• Bu tür eserlerde saz şairi, çağdaşı ya da kendisinden önce yaşamış şairlerin birtakım özelliklerine yer verir.
• Şairnâmeler, divan şairlerinden bahseden şuarâ tezkirelerine benzer. Onlar kadar olmasa da şairlerin memleketi, tarikatı, fiziki özellikleri ve kişiliklerini anlatmaları 
  bakımından önemlidir.
  
  Menakıpname

• Menkıbe (menkabe), din ulularının ya da din uğrunda savaşan yiğit kimselerin olağanüstü yanlarını anlatan, dilden dile yayılıp gelen öyküdür.
• Menâkıb ise menkıbe sözcüğünün çoğuludur. 
• Menkıbeler, halka hitap etmesi nedeniyle sade bir Türkçeyle yazılmıştır.
• Türün bizdeki ilk örneği Satuk Buğra Han adlı eserdir.
• Menkıbe geleneği 15. yüzyıl ve sonrasında büyük bir gelişme göstermiş ve tekkelerin kapatılmasına kadar yaygın bir şekilde devam etmiştir. 
• Türün mensur örnekleri yanında manzum olanları da vardır.

👉 Menakıpname hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Biyografi Türündeki Önemli Eserler

Dünya Edebiyatı

• Plutarkhos - Paralel Hayatlar 
• William Roper - Sir Thomas More’un Hayatı
• James Boswell - Samuel Johnson’un Hayatı
• Stefan Zweig - Üç Büyük Usta

Türk Edebiyatı

• Beşir Fuat - Victor Hugo, Voltaire
• Namık Kemal - Evrak-ı Perişan
• Recaizade Mahmut Ekrem - Kudemadan Birkaç Şair
• Muallim Naci - Osmanlı Şairleri
• Süleyman Nazif - Mehmet Âkif
• İlhan Geçer - Cahit Sıtkı Tarancı
• Mithat Cemal Kuntay - Namık Kemal
• Ahmet Rasim - İlk Büyük Muharrirlerden Şinasi
• Yakup Kadri Karaosmanoğlu - Atatürk
• Beşir Ayvazoğlu - Yahya Kemal
• İhsan Işık - Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi
• Şevket Süreyya Aydemir - Tek Adam, İkinci Adam, Menderes’in Dramı, Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa

Biyografiye Yakın Türler

Biyografik Roman

• Ünlü bir kişinin biyografisini roman türünün imkanlarından yararlanarak ele alan eserlerdir.
• Biyografik romanlar, roman formunun özelliklerini kullandıkları için kurmaca özellik de gösterir.
• Türk edebiyatında biyografik roman türünün ilk örnekleri Cumhuriyet Dönemi'nde verilmiştir. Bu eserlerden öne çıkanlar şunlardır:

Mehmet Emin Erişirgil - Bir Fikir Adamının Romanı: Ziya Gökalp
Mehmet Emin Erişirgil - İslamcı Bir Yazarın Romanı: Mehmet Akif
Tahir Alangu - Ömer Seyfettin Ülkücü Bir Yazarın Romanı
Yusuf Ziya Ortaç - İsmet İnönü
Oğuz Atay - Bir Bilim Adamının Romanı (Prof. Dr. Mustafa İnan)

Nekroloji

• Ölmüş birinin anısına yazılan yazılardır. 
• "Ölüm ardı yazılar" da denen bu metinler, tanınmış kişilerin ya da yazarın kendi yakınındaki özel bir insanın ölümünü konu edinir.
• Bu yazılar genelde kişinin ölümünün hemen ardından kaleme alınır.
• Dolayısıyla daha günceldir ve yazarın tanıklığı söz konusudur.
• Nekrolojik yazılarda amaç salt anma değil, güncel bir ölüm olayı üzerine düşüncelerin, duyguların öznel bir yaklaşımla paylaşımıdır.

Monografi

• Tek bir yazı anlamına gelir.
• Ünlü bir kimsenin yaşamını, eserlerini ya da herhangi bir alanda tek bir konuyu özgün bir şekilde ele alan eser / uzun yazıdır.

Portre

• İnsanın iç ve dış özelliklerini betimleyen yazı türüdür. 
• Kişinin boyu, yüzü, ten rengi, giyinişi gibi dış özelliklere dair özelliklerini tanıtan yazılara fiziksel (tensel) portre denir. 
• Duygu, düşünce, huy, beğeni ve alışkanlıklar gibi kişinin iç dünyasını tanıtan yazılara ise ruhsal (tinsel) portre denir. 
• Özellikle olay çevresinde gelişen edebi metinlerde kişiler, portre aracılığıyla tanıtılır. 
• Kişilerin fiziki ve ruhsal yanları ayrı ayrı tanıtılabileceği gibi aynı yazıda iç içe de anlatılabilir.

İlgili Sayfalar

• Öğretici Metinler Çıkmış Sorular
• Öğretici Metinler Konu Testi
• Otobiyografi