Biyografi (Yaşam Öyküsü)

  • Tanınmış bir kişinin hayatının bir başkası tarafından anlatılmasıdır.
  • Bu kişiler genellikle siyaset, bilim, sanat, spor gibi alanlarda başarılı olmuş, topluma örnek olabilecek insanlardır.
  • Biyografi, kişisel hayatı konu alan öğretici metin türlerinden biridir.
  • Diğer öğretici metinlerde olduğu gibi biyografilerde de anlatıcı kurmaca bir kişi değil, yazarın kendisidir.
  • Biyografi; uzun bir hazırlık, araştırma dönemi gerektirir. 
  • Bu yazı türünde yazar; sağlam belgelere, varsa ele aldığı kişinin mektuplarına, anılarına, günlüklerine ya da yakınlarına başvurur.
  • Biyografi yazarı, eserinde objektif bir tavır sergilemek zorundadır.
  • Biyografiler açık ve sade bir dille yazılır. 
  • Bu tür eserlerde genellikle kronolojik bir sıra izlenir. Bu sıra genellikle doğumu, çocukluk ve eğitim devresi, iş ve uğraşı varsa eserleri ve ölümü şeklindedir.
  • Yazarın işi, kişinin yaşamıyla ilgili bilgileri art arda sıralamak değildir. Biyografi yazarı, ele aldığı kişinin yaşamını bütün canlılığıyla sunan kişidir. 
  • Amaç; tanınmış, alanında başarılı olmuş kişileri yakından tanıtmaktır. Bu sayede okuyucu, başarılı kişilerin karşılaştıkları zorluklara rağmen nasıl başarılı olduklarına şahitlik eder.
  • Başlangıçta tarih kitapları içinde yer alan bu tür, zaman içinde gelişerek bağımsız bir tür hâline gelmiştir.
  • Eski edebiyatımızda biyografinin yerini tutan türlere genel olarak tercüme-i hal (hal tercümesi) denir.
Eski edebiyatımızda biyografi türünün yerini tutan ya da ona yakın türler şunlardır: siyer, tezkire, menakıpname, şairnâme.
Siyer
  • Hz. Peygamber'in hayatını ve savaşlarını anlatan eserlerdir.
  • Siyer, İslam tarih yazıcılığının temelini oluşturur.
  • Siyer, manzum ya da mensur olabilir. 
  • Manzum olanlarda mesnevi nazım şekli kullanılır.
  • Lirik bir söyleyiş ile yazılan siyerler, tarihi gerçeklere dayalıdır.
  • Veysi (ö.1628) tarafından yazılan Siyer-i Veysi bu türün en bilinen eseridir.
Tezkire 
  • Klasik edebiyatta önemli kişilerin hayatı hakkında kısa bilgiler içeren çalışmaların genel adıdır.
  • Tezkirelerin önemli bir kısmını şuara tezkireleri oluşturur. Şuara, "şair" sözcüğünün çoğuludur. Şuara tezkirelerinde daha çok, divan şairleri anlatılır.
  • Şuara tezkirelerinde divan şairlerinin hayatı (doğum yeri, mahlası, mesleği ya da resmî görevi, hayatındaki önemli değişiklikler, ölümü, mezarının bulunduğu yer...), sanat anlayışı ve şiirlerinden örnekler verilir.
Tezkire hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız. 
Şairnâme (Âşık Destanı)
  • Saz şairleri tarafından yazılır. 
  • Genellikle on birli hece ölçüsü ve destan nazım şekli ile yazılır.
  • Bu tür eserlerde saz şairi, çağdaşı ya da kendisinden önce yaşamış şairlerin birtakım özelliklerine yer verir.
  • Şairnâmeler, divan şairlerinden bahseden şuarâ tezkirelerine benzer. Onlar kadar olmasa da şairlerin memleketi, tarikatı, fiziki özellikleri ve kişiliklerini anlatmaları 
    bakımından önemlidir.

    Menakıpname
  • Menkıbe (menkabe), din ulularının ya da din uğrunda savaşan yiğit kimselerin olağanüstü yanlarını anlatan, dilden dile yayılıp gelen öyküdür.
  • Menâkıb ise menkıbe sözcüğünün çoğuludur. 
  • Menkıbeler, halka hitap etmesi nedeniyle sade bir Türkçeyle yazılmıştır.
  • Türün bizdeki ilk örneği Satuk Buğra Han adlı eserdir.
  • Menkıbe geleneği 15. yüzyıl ve sonrasında büyük bir gelişme göstermiş ve tekkelerin kapatılmasına kadar yaygın bir şekilde devam etmiştir. 
  • Türün mensur örnekleri yanında manzum olanları da vardır.
👉 Menakıpname hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.
Biyografi Türündeki Önemli Eserler
Dünya Edebiyatı
  • Plutarkhos - Paralel Hayatlar 
  • William Roper - Sir Thomas More’un Hayatı
  • James Boswell - Samuel Johnson’un Hayatı
  • Stefan Zweig - Üç Büyük Usta
Türk Edebiyatı
  • Beşir Fuat - Victor Hugo, Voltaire
  • Namık Kemal - Evrak-ı Perişan
  • Recaizade Mahmut Ekrem - Kudemadan Birkaç Şair
  • Muallim Naci - Osmanlı Şairleri
  • Süleyman Nazif - Mehmet Âkif
  • İlhan Geçer - Cahit Sıtkı Tarancı
  • Mithat Cemal Kuntay - Namık Kemal
  • Ahmet Rasim - İlk Büyük Muharrirlerden Şinasi
  • Yakup Kadri Karaosmanoğlu - Atatürk
  • Beşir Ayvazoğlu - Yahya Kemal
  • İhsan Işık - Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi
  • Şevket Süreyya Aydemir - Tek Adam, İkinci Adam, Menderes’in Dramı, Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa
Biyografiye Yakın Türler
Biyografik Roman
  • Ünlü bir kişinin biyografisini roman türünün imkanlarından yararlanarak ele alan eserlerdir.
  • Biyografik romanlar, roman formunun özelliklerini kullandıkları için kurmaca özellik de gösterir.
  • Türk edebiyatında biyografik roman türünün ilk örnekleri Cumhuriyet Dönemi'nde verilmiştir. Bu eserlerden öne çıkanlar şunlardır:
Mehmet Emin Erişirgil - Bir Fikir Adamının Romanı: Ziya Gökalp
Mehmet Emin Erişirgil - İslamcı Bir Yazarın Romanı: Mehmet Akif
Tahir Alangu - Ömer Seyfettin Ülkücü Bir Yazarın Romanı
Yusuf Ziya Ortaç - İsmet İnönü
Oğuz Atay - Bir Bilim Adamının Romanı (Prof. Dr. Mustafa İnan)
Nekroloji
  • Ölmüş birinin anısına yazılan yazılardır. 
  • "Ölüm ardı yazılar" da denen bu metinler, tanınmış kişilerin ya da yazarın kendi yakınındaki özel bir insanın ölümünü konu edinir.
  • Bu yazılar genelde kişinin ölümünün hemen ardından kaleme alınır.
  • Dolayısıyla daha günceldir ve yazarın tanıklığı söz konusudur.
  • Nekrolojik yazılarda amaç salt anma değil, güncel bir ölüm olayı üzerine düşüncelerin, duyguların öznel bir yaklaşımla paylaşımıdır.
Monografi
  • Tek bir yazı anlamına gelir.
  • Ünlü bir kimsenin yaşamını, eserlerini ya da herhangi bir alanda tek bir konuyu özgün ve ayrıntılı bir şekilde ele alan eser / uzun yazıdır.
Portre
  • İnsanın iç ve dış özelliklerini betimleyen yazı türüdür. 
  • Kişinin boyu, yüzü, ten rengi, giyinişi gibi dış özelliklerini tanıtan yazılara fiziksel (tensel) portre denir. 
  • Duygu, düşünce, huy, beğeni ve alışkanlıklar gibi kişinin iç dünyasını tanıtan yazılara ise ruhsal (tinsel) portre denir. 
  • Özellikle olay çevresinde gelişen edebi metinlerde kişiler, portre aracılığıyla tanıtılır. 
  • Kişilerin fiziki ve ruhsal yanları ayrı ayrı tanıtılabileceği gibi aynı yazıda iç içe de anlatılabilir.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Desteğiniz bizim için önemli. Daha iyi içerikler üretebilmemiz için hem "Takip Et" butonuna tıklayarak hem de yorumlarınızla bize destek olabilirsiniz. Ayrıca sayfaya daha rahat ulaşmak için sayfamızı sık kullanılanlar klasörüne eklemeyi unutmayınız.