Biyografi (Yaşam Öyküsü)
- Tanınmış bir kişinin hayatının bir başkası tarafından anlatılmasıdır.
- Bu kişiler genellikle siyaset, bilim, sanat, spor gibi alanlarda başarılı olmuş, topluma örnek olabilecek insanlardır.
- Biyografi, kişisel hayatı konu alan öğretici metin türlerinden biridir.
- Diğer öğretici metinlerde olduğu gibi biyografilerde de anlatıcı kurmaca bir kişi değil, yazarın kendisidir.
- Biyografi; uzun bir hazırlık, araştırma dönemi gerektirir.
- Bu yazı türünde yazar; sağlam belgelere, varsa ele aldığı kişinin mektuplarına, anılarına, günlüklerine ya da yakınlarına başvurur.
- Biyografi yazarı, eserinde objektif bir tavır sergilemek zorundadır.
- Biyografiler açık ve sade bir dille yazılır.
- Bu tür eserlerde genellikle kronolojik bir
sıra izlenir. Bu sıra genellikle doğumu, çocukluk ve eğitim devresi, iş ve uğraşı varsa eserleri ve ölümü şeklindedir.
- Yazarın işi, kişinin yaşamıyla ilgili bilgileri art arda sıralamak değildir. Biyografi yazarı, ele aldığı kişinin yaşamını bütün canlılığıyla sunan kişidir.
- Amaç; tanınmış, alanında başarılı olmuş kişileri yakından tanıtmaktır. Bu sayede okuyucu, başarılı kişilerin karşılaştıkları zorluklara rağmen nasıl başarılı olduklarına şahitlik eder.
- Başlangıçta tarih kitapları içinde yer alan bu tür, zaman içinde gelişerek
bağımsız bir tür hâline gelmiştir.
- Eski edebiyatımızda biyografinin yerini tutan türlere genel olarak tercüme-i hal (hal tercümesi) denir.
Eski edebiyatımızda biyografi türünün yerini tutan ya da ona yakın türler şunlardır: siyer, tezkire, menakıpname, şairnâme.
Siyer
- Hz. Peygamber'in hayatını ve savaşlarını anlatan eserlerdir.
- Siyer, İslam tarih yazıcılığının temelini oluşturur.
- Siyer, manzum ya da mensur olabilir.
- Manzum olanlarda mesnevi nazım şekli kullanılır.
- Lirik bir söyleyiş ile yazılan siyerler, tarihi gerçeklere dayalıdır.
- Veysi (ö.1628) tarafından yazılan Siyer-i Veysi bu türün en bilinen eseridir.
Tezkire
- Klasik edebiyatta önemli kişilerin hayatı hakkında kısa bilgiler içeren çalışmaların genel adıdır.
- Tezkirelerin önemli bir kısmını şuara tezkireleri oluşturur. Şuara, "şair" sözcüğünün çoğuludur. Şuara tezkirelerinde daha çok, divan şairleri anlatılır.
- Şuara tezkirelerinde divan şairlerinin hayatı (doğum yeri, mahlası, mesleği ya da resmî görevi, hayatındaki önemli değişiklikler, ölümü, mezarının bulunduğu yer...), sanat anlayışı ve şiirlerinden örnekler verilir.
➤ Tezkire hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.
Şairnâme (Âşık Destanı)
- Saz şairleri tarafından yazılır.
- Genellikle on birli hece ölçüsü ve destan nazım şekli ile yazılır.
- Bu tür eserlerde saz şairi, çağdaşı ya da kendisinden önce yaşamış şairlerin birtakım özelliklerine yer verir.
- Şairnâmeler, divan şairlerinden bahseden şuarâ tezkirelerine benzer. Onlar kadar olmasa da şairlerin memleketi, tarikatı, fiziki özellikleri ve kişiliklerini anlatmaları
bakımından önemlidir.
Menakıpname
- Menkıbe (menkabe), din ulularının ya da din uğrunda savaşan yiğit kimselerin olağanüstü yanlarını anlatan, dilden dile yayılıp gelen öyküdür.
- Menâkıb ise menkıbe sözcüğünün çoğuludur.
- Menkıbeler, halka hitap etmesi nedeniyle sade bir Türkçeyle yazılmıştır.
- Türün bizdeki ilk
örneği Satuk Buğra Han adlı eserdir.
- Menkıbe geleneği 15. yüzyıl ve sonrasında büyük bir gelişme göstermiş ve tekkelerin kapatılmasına kadar yaygın bir
şekilde devam etmiştir.
- Türün mensur örnekleri yanında manzum olanları da vardır.
👉 Menakıpname hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.
Biyografi Türündeki Önemli Eserler
Dünya Edebiyatı
- Plutarkhos - Paralel Hayatlar
- William Roper - Sir Thomas More’un Hayatı
- James Boswell - Samuel Johnson’un Hayatı
- Stefan Zweig - Üç Büyük Usta
Türk Edebiyatı
- Beşir Fuat - Victor Hugo, Voltaire
- Namık Kemal - Evrak-ı Perişan
- Recaizade Mahmut Ekrem - Kudemadan Birkaç Şair
- Muallim Naci - Osmanlı Şairleri
- Süleyman Nazif - Mehmet Âkif
- İlhan Geçer - Cahit Sıtkı Tarancı
- Mithat Cemal Kuntay - Namık Kemal
- Ahmet Rasim - İlk Büyük Muharrirlerden Şinasi
- Yakup Kadri Karaosmanoğlu - Atatürk
- Beşir Ayvazoğlu - Yahya Kemal
- İhsan Işık - Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi
- Şevket Süreyya Aydemir - Tek Adam, İkinci Adam, Menderes’in Dramı, Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa
Biyografiye Yakın Türler
Biyografik Roman
- Ünlü bir kişinin biyografisini roman türünün imkanlarından yararlanarak ele alan eserlerdir.
- Biyografik romanlar, roman formunun özelliklerini kullandıkları için kurmaca özellik de gösterir.
- Türk edebiyatında biyografik roman türünün ilk örnekleri Cumhuriyet Dönemi'nde verilmiştir. Bu eserlerden öne çıkanlar şunlardır:
Mehmet Emin Erişirgil - Bir Fikir Adamının Romanı: Ziya Gökalp
Mehmet Emin Erişirgil - İslamcı Bir Yazarın Romanı: Mehmet Akif
Tahir Alangu - Ömer Seyfettin Ülkücü Bir Yazarın Romanı
Yusuf Ziya Ortaç - İsmet İnönü
Oğuz Atay - Bir Bilim Adamının Romanı (Prof. Dr. Mustafa İnan)
Nekroloji
- Ölmüş birinin anısına yazılan yazılardır.
- "Ölüm ardı yazılar" da denen bu metinler, tanınmış kişilerin ya da yazarın kendi yakınındaki özel bir insanın ölümünü konu edinir.
- Bu yazılar genelde kişinin ölümünün hemen ardından kaleme alınır.
- Dolayısıyla daha günceldir ve yazarın tanıklığı söz konusudur.
- Nekrolojik yazılarda amaç salt anma değil, güncel bir ölüm olayı üzerine düşüncelerin, duyguların öznel bir yaklaşımla paylaşımıdır.
Monografi
- Tek bir yazı anlamına gelir.
- Ünlü bir kimsenin yaşamını, eserlerini ya da herhangi bir alanda tek bir konuyu özgün ve ayrıntılı bir şekilde ele alan eser / uzun yazıdır.
Portre
- İnsanın iç ve dış özelliklerini betimleyen yazı türüdür.
- Kişinin boyu, yüzü, ten rengi, giyinişi gibi dış özelliklerini tanıtan yazılara fiziksel (tensel) portre denir.
- Duygu, düşünce, huy, beğeni ve alışkanlıklar gibi kişinin iç dünyasını tanıtan yazılara ise ruhsal (tinsel) portre denir.
- Özellikle olay çevresinde gelişen edebi metinlerde kişiler, portre aracılığıyla tanıtılır.
- Kişilerin fiziki ve ruhsal yanları ayrı ayrı tanıtılabileceği gibi aynı yazıda iç içe de anlatılabilir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Desteğiniz bizim için önemli. Daha iyi içerikler üretmemiz için yorumlarınızla bize destek olabilirsiniz. Ayrıca sayfaya daha rahat ulaşmak için sayfamızı sık kullanılanlar klasörüne eklemeyi unutmayınız.