Menakıpname

• Menkıbe; din büyüklerinin (ermiş kişi, veli, evliya) yaşamları, maceraları ve olağanüstü davranışlarıyla ilgili hikayelerdir.
• Menakıp, menkıbe sözcüğünün çoğul halidir.
• Menakıpname ise menkıbelerden oluşan eserlere verilen ortak isimdir.
• Türk edebiyatında menakıpname, Anadolu'da tasavvuf kültürünün kurumsallaşmaya başladığı 13. yüzyıldan itibaren görülmektedir.
• Menkıbe geleneği 15. yüzyıl ve sonrasında büyük bir gelişme göstermiş ve tekkelerin kapatılmasına kadar yaygın bir şekilde devam etmiştir.
• Birer sözlü edebiyat ürünü olan menkıbeler, sözlü kültürde çeşitlenerek yayılır. 
• Bu tür eserler halkın hayal gücünün bir eseridir. Buna rağmen bazı tarihî gerçekleri içerdiklerini de söylemek mümkündür.
• Bu tür eserleri diğer sözlü edebiyat ürünlerinden (masal, efsane vb.) ayıran temel özellikler şunlardır: gerçek kişileri konu alması, ilgili kişinin yaşadığı zaman ve mekânın bilinmesi, anlatılan olayın gerçek olduğuna inanılması.
• Menkıbeler zamanla yazıya aktarılmıştır. Halk arasında anlatılan bu tür hikayeleri yazıya geçirenler genellikle tarikat çevresinden kişilerdir.
• Halk içindeki anlatılardan derlenen menkıbelerin yanı sıra belli bir yazar tarafından kaleme alınan menkıbeler de vardır.
• Menakıpnameler her biri kendi içinde bağımsız görünen kısa bölümlerden (hikayelerden, menkıbelerden) oluşmaktadır.
• Çoğunluğu mensur olmakla birlikte manzum veya manzum-mensur karışık olarak yazılanları da vardır.
• Daha çok halka hitap eden bu tür eserlerde yalın bir dil kullanılmıştır.
• Menakıpnameler; öğretici olmaları, olağanüstü nitelik taşımaları hem de dillerinin sade olması sebebiyle çok sevilmiş ve çok okunmuştur.

Velayetname (Vilayetname)

• Menakıpname türü eserler, Bektaşî geleneğinde daha çok velayetname (vilayetname) olarak geçmektedir. 
• Bektaşî geleneğinde tarikatın gelişip yaygınlaşması ve müritlerin yetişmesi için hem Hacı Bektaş-ı Velî hem de onun dervişleri hakkında onlarca velayetname kaleme alınmıştır.
• Bu eserlerin en çok bilineni Hacı Bektaş-ı Veli Velayetnamesi’dir.

Önemli Menakıpnameler

Tezkire-i Satuk Buğra Han

• Satuk Buğra Han, Karahanlıların ilk Müslüman hakanıdır. 
• Satuk Buğra Han’ın kişiliğini, İslam dinini kabulünü ve İslamiyet’i yaymak için gösterdiği fedakârlıklarla kerametlerini anlatan bu eser, edebiyatımızın ilk menakıpname örneğidir. 
• Tezkire-i Satuk Buğra Han İslami dönem Türk destanlarının en meşhurlarındandır. 

Hacı Bektaş-ı Veli Velayetnamesi

• Eser Hacı Bektaş-ı Veli’nin hayatı ve kerametleri üzerine müritleri tarafından bir araya getirilmiş menkıbelerden oluşmaktadır. 
• Tahminen 15. yüzyılın sonunda yazıya geçirilmiş bulunan Bektaşî menakıpnamelerinin en tanınmışıdır. 
• Eserin mensur, manzum ve manzum-mensur karışık olmak üzere üç tip nüshası vardır.
• Hacı Bektaş-ı Veli'nin "Hacı" sanını nasıl aldığına dair keramet Velayetname'de şöyle anlatılmaktadır: Hacı Bektaş-ı Veli’nin hocası Lokman-ı Perende hacca gitti. Tavaf etti. Hac törenlerini yerine getirdi. Arafat’a çıkıp vakfeye durdu. Yanındaki arkadaşlarına, "Bugün arife günü, şimdi bizim evimizde bişi pişirirler." dedi. Lokman’ın bu sözü, Hünkar’a malum oldu. Bir tepsiye birkaç bişi koydu. Bektaş tepsiyi aldı. Şeyh Lokman’ı Perende’ye sundu. Halk da bunu duyunca Bektaş’a baş eğdi, böylece adı Hünkar Hacı Bektaş-ı Veli el Horasani oldu.

Abdal Musa Velayetnamesi

• Abdal Musa, 14. yüzyılda yaşamış olan bir Türk erenidir.  
• Alevi-Bektaşi geleneğinin en önemli şairlerinden biridir.
• Hacı Bektaş-ı Veli’nin önde gelen dervişlerindendir. 
• İkinci pir olarak tanınan Abdal Musa, Kaygusuz Abdal’ın da mürşididir.
• Abdal Musa Velayetnamesi, Bektaşi Velayetnameleri içinde hacim bakımından en küçük olanıdır. Eser, Abdal Musa'nın bir şeyh oluşunun hikayesinin yanı sıra gösterdiği kerametleri içermektedir.

Kaygusuz Abdal Menakıpnamesi

• Kaygusuz Abdal’ın vefatından sonra sevenleri tarafından, onun hayatı etrafında oluşan sözlü ve yazılı rivayetlerden meydana getirilmiştir. 
• Eserde Kaygusuz Abdal’ın ailesi, çocukluğu, eğitimi, Abdal Musa’ya bağlanışı, mahlas alışı, şeyhinden icazet alması ve yaptığı seyahatler anlatılmıştır.

Menakıpnamelerle Benzerlik Gösteren Diğer Türler

Tezkiretü’l-Evliya (Evliya Tezkireleri)

• Evliya tezkireleri, birçok velinin hayatından ve onlara ait menkıbelerden bahseden eserlerdir. 
• Menakıpnameden farkı tek bir velinin tüm menkıbelerini içermek yerine birçok velinin hayatından ve onlara ait menkıbelerden bahsetmesidir.  
• Bu tür eserleri menkıbe mecmuası (dergisi) olarak kabul etmek de mümkündür. 

Kısasü’l-Enbiya

• Enbiya, "nebi" sözcüğünün çoğuludur. Peygamberlerin hayat hikâyeleri ve onların etrafında oluşan efsanevî hikâyeleri konu alan eserlerdir.

Siyer

• Hz. Peygamber'in hayatını ve savaşlarını anlatan eserlerdir.  
• Manzum ya da mensur olarak yazılır.  
• Manzum olanlar "mesnevi" nazım şekliyle yazılmıştır. 
• Bu türün Türk edebiyatındaki en başarılı eseri daha çok Siyer-i Veysi olarak bilinen eserdir. Özellikle nesirlerinde ağır dil kullanan Veysî (öl. 1628) oldukça sanatlı bir üsluba sahiptir.

Gazavatname

• Gaza, İslam dinini korumak ya da yaymak amacıyla Müslüman olmayanlara karşı yapılan kutsal savaş anlamındadır. 
• Gazavatname ise bu tür savaşları konu alan kitapların genel adıdır. Eğer eser tek bir savaşı konu alıyorsa "gazaname" olarak da ifade edilebilmektedir.
• Bu tür, Türk edebiyatında daha çok manzum olarak ve mesnevi şeklinde düzenlenmiştir.

İlgili Sayfalar

👉 Anonim Halk Edebiyatı

👉 Biyografi

👉 Menkıbevi Yunus

Yararlanılan Kaynaklar

• Türk Kültüründe Menakıpnameler ve Menakıpname Yazıcılığı, Salih Gülerer
• Ali Nihani'nin Manzum Hacı Bektaş-ı Veli Velayetnamesi, Sedat Kardaş
• Velilik ve Keramet Bağlamında Abdal Musa’nın Gerçek ve Menkıbevi Hayatı-Şahsiyeti, Okan Alay
• TDV İslam Ansiklopedisi, Satuk Buğra Han Maddesi; Ömer Soner Hunkan
• Tamamlanmamış Tarihi Bir Portre: Hacı Bektaş-ı Veli, Mehmet Yazıcı