Anlatım Biçimleri (Yöntemleri)

• Anlatım; bir duygu, düşünce ya da konunun sözlü ya da yazılı olarak ifade edilmesidir.
• Anlatım biçimi ise konunun ele alınış ve işleniş tarzıdır.
• Başka bir ifadeyle "Nasıl anlatacağız?" sorusunun cevabıdır.
• Anlatım biçimini belirleyen en önemli unsur anlatıcının amacıdır.
• Anlatıcı, amacına (bilgi vermek, yerleşmiş bir düşünceyi değiştirmek, izlenimlerini aktarmak, sanat yapmak...) uygun bir anlatım yolu belirlemelidir.
• Aynı metin içinde birden fazla anlatım yöntemi kullanılabilir.
• Açıklama ve tartışma genel olarak düşünce yazılarında kullanılır.
• Betimleme ve öyküleme ise edebî (yazınsal) metinlerde öne çıkmaktadır.

Temelde dört anlatım biçimi vardır:

1. Açıklama
2. Tartışma
3. Betimleme
4. Öyküleme

1. Açıklayıcı Anlatım

• Herhangi bir konuda bilgi vermek ya da bir şey öğretmek amacıyla kullanılır.
• Açıklayıcı anlatımda, okuyucunun kafasındaki tüm sorular öngörülüp cevaplanmalıdır. 
• Yazar, konunun daha iyi anlaşılması için tanımlama, örnekleme, karşılaştırma, tanık gösterme, benzetme, sayısal verilenlerden yararlanma gibi düşünceyi geliştirme yollarına başvurabilir.
• Bu tür metinlerde duygulara yer verilmez, nesnellik ön plandadır.
• Dil; açık, yalın ve durudur.
• Mecazlı söyleyişlere yer verilmez.
• Öğretici metinlerde (düşünce yazılarında) en çok başvurulan yöntemdir.
• Makale, eleştiri, röportaj, gezi yazıları gibi hemen her öğretici metinde en çok başvurulan yöntemdir. 
• Bunların yanı sıra ansiklopediler, ders kitapları, ilanlar, davetiyeler, dilekçeler, kullanım kılavuzları vb. metinler ağırlıklı olarak açıklayıcı anlatım tarzı ile oluşturulur.

Örnek 1

"Türkiye’de dağcılığın tarihi Avrupa’daki kadar eski değildir. Ülkemizdeki ilk dağ tırmanışları 19. yüzyılda coğrafya, jeoloji ve botanik konularında araştırma yapan yabancı bilim adamları ve gezginler tarafından gerçekleştirilmiştir. Spor amaçlı dağcılık faaliyetleri ise 20. yüzyılın ilk yarısından itibaren başlamıştır. Bu dönemde de Türkiye dağlarına çoğunlukla yabancı dağcılar tırmanmışlardır. Türkiye’de dağcılık faaliyetlerine ancak 1940’lı yıllardan itibaren katılımın arttığı dikkati çekmektedir."

Örnek 2

"Duyu, nesneye ilişkin bilgi gerektirmeyen bilinç durumudur. Algı ise duyularımız yoluyla nesnenin özellikleri konusunda elde ettiğimiz bilgileri içerir. Örneğin bir gülü kokladığım zaman yaşadığım şey bir duyudur; ama eğer bu kokuyla kokuyu yaratan dış nesne arasında bir ilişki kurarsam yaşadığım şey bir algıdır." (Bu açıklama metninde tanımlama, karşılaştırma ve örnekleme kullanılmış.)

2. Tartışmacı Anlatım

• Herhangi bir konudaki yerleşik düşünceyi değiştirmek amacıyla kullanılan anlatım yöntemidir.
• Esas amaç okuyucuyu ikna etmektir.
• Yazar; iddiasını güçlendirmek için tanımlama, örnekleme, karşılaştırma, tanık gösterme, benzetme, sayısal verilenlerden yararlanma gibi düşünceyi geliştirme yollarına başvurabilir.
• Bu anlatım biçimine makale, deneme, fıkra, sohbet, röportaj, eleştiri gibi öğretici metinlerde sıkça rastlanır.

Örnek 1 

"Dünyanın yedi harikası olur da üç kıtada yüzyıllarca hüküm sürmüş, altı yüzyılı aşan varlığından geriye olağanüstü bir kültür hazinesi bırakmış Osmanlının yedi harikası olmaz mı? Gerçi tarihçiler, sanat tarihçileri ve mimarlar varken en önemli yedi Osmanlı eserinin hangileri olduğuna ben karar verecek değilim. Ancak okuduklarımdan ve gördüklerimden hareketle tamamen kişisel bir beğeni listesi oluşturmamın önünde bir engel yok sanırım. İşte benden Osmanlının yedi harikası: Süleymaniye Külliyesi, Selimiye Camisi, Mostar Köprüsü, Mağlova Kemeri, Kavalalı Mehmet Ali Paşa Camisi, Kubbetü’s-Sahra, Hamidiye Çarşısı." (2013 YGS)

Örnek 2

"Klasik şiir ile ilgili yayınlarda, aruz vezninin en iyi Tevfik Fikret, Yahya Kemal ve Mehmet Akif tarafından Türk şiirine tatbik edildiği ifade edilir. Ancak, bu şairlerin aruz veznini kusursuz bir şekilde kullandıklarına dair tespit yapılırken konuşma dilinde yaygınlaşan Arapça ve Farsça kelimelerin Türkçeleşmiş şekillerinin zamanla yazı dilinde de kullanılmaya başlaması sebebiyle bu tür kelimelerin şiirde vezin kusuru sayılmaması göz ardı edilmektedir. Söz konusu şairler, bu tür kelimeleri ihtiyaca binaen, bazen asli şekilleriyle bazen de Türkçeleşmiş şekilleriyle kullanabilmişlerdir."

3. Betimleme

• Varlık ya da mekânların çeşitli özelliklerini vurgulayarak bunları okuyucunun gözünde canlandırmayı amaçlayan anlatım yöntemidir.
• Betimlemede bir anlamda sözcüklerle resim çizilir.
• Betimleme gözleme dayanır. 
• Betimlemede asıl olan görselliktir. 
• Bu nedenle ayrıntılara (renk, biçim, izlenim...) önem verilir.
• Başarılı betimleme örneklerine daha çok hikaye ve romanlarda rastlanır.
• Betimlemeler açıklayıcı betimleme ve sanatsal (izlenimsel) betimleme olmak üzere ikiye ayrılır.

Açıklayıcı Betimleme

• Nesneldir. 
• Bilgi vermek amacıyla yazılır.
• Bu tür metinlerde dil; açık, yalın ve durudur.
• Mecazlı söyleyişlere yer verilmez.

Örnek

"Orta yerdeki ocakta odun yanıyor. Ocağın dumanı tavandaki delikten çıkıp gidiyor. Ateşin iki yanında çamurdan yapılmış iki sedir var. Duvarlarda ikişerden dört tane, avuç kadar pencere deliği var. Taban toprak, kapıdan girişte L şeklinde bir aralık var. Bu da soğuk ve yabanıl hayvanların, odaya doğrudan doğruya dalmasını engelliyormuş." (Kenya’ya Yolculuk, Gülten Dayıoğlu)

Sanatsal (İzlenimsel) Betimleme

• Özneldir.
• Amaç sanat yapmaktır.
• Anlatıcı metinde varlığın ya da mekanın kendinde uyandırdığı izlenimlere yer verir.
• Bu tür metinlerde aktarmalar, mecazlı söyleyişler gibi dilin bütün imkanlarından yararlanılabilir.

Örnek 1

"Kalın kaputlu, kocaman çizmeli, şişman bir askerî doktor; merdiven basamağına oturmuş, bir şeyler yazıyor, avluda yüzü seçilmeyen birkaç kişi ile konuşuyordu. Çehresini yandan görüyordum. Dolgun beyaz bıyıkları, kalın kaşları, canlı ve sevimli bir yüzü vardı. Fakat, yarabbi, bu adam konuşurken ne kadar kaba, hatta ayıp kelimeler kullanıyordu." (Çalıkuşu, Reşat Nuri Güntekin)

Örnek 2

"Yıldırım Orduları Grubu Kumandanı Mustafa Kemal, grup karargahı olan Adana Otelinin girişinde oturmuş, düşünceli düşünceli sigara içiyordu. Açık kapıdan sokaklara, damlara aralıksız yağan Adana'nın bu sinsi yağmuruna dalmış olan yorgun mavi bakışları, alnındaki düşünce kırışıklarıyla bu zayıf ve sarışın yüze üzgün ve umutsuz bir anlam veriyordu." (Kutsal İsyan, Hasan İzzettin Dinamo)

4. Öyküleme

• Gerçek veya tasarlanmış bir olayın belli bir noktadan alınıp geliştirildiği anlatım biçimidir.
• Bu tür anlatımda olay belirleyici bir unsurdur. 
• Olay; kişi, yer ve zaman unsurlarına bağlı olarak verilir. 
• Öykülemede zaman akış halindedir ve olaylar bu akış içinde verilir.
• Anlatımda olayın merak uyandıracak yönleri belirleyicidir.
• Öyküleyici anlatım; daha çok hikâye, roman ve tiyatro türlerinde kullanılır.
• Öykülemeye hatıra, gezi yazısı, mektup, günlük gibi türlerde de rastlanır.

Örnek 1

"Merdivenlerde tekrar boynuma atıldı, çevik bir hareketle kurtuldum ve yukarı fırladım. O, iri vücuduyla merdivenleri sarsarak ve tıkanırcasına nefes alarak arkamdan koşuyordu. Anahtarı odamın kapısına sokmaya çalışırken koridorun öteki başından sabık müstemleke tüccarı Herr Döppke göründü. Ağır ağır yürüyordu." (Kürk Mantolu Madonna, Sabahattin Ali)

Örnek 2

"Jim köşedeki lavaboya gitti, ellerini yıkadı. Saçlarını parmaklarıyla tarayarak ıslattı. Lavabonun üstüne asılı aynada bir an küçük, kurşun rengi gözlerine baktı. İç ceplerinin birinden kılıflı bir tarak çıkardı. Koyu renk bir elbise, yakası açık pazen bir gömlek giymişti. Sabunu bir havluyla kuruladıktan sonra ufalmış sabunu yatağın üstünde açık duran bir kağıt torbaya attı. Torbanın içinde bir jilet, dört çift yeni çorap, bir pazen gömlek daha vardı. Odaya göz gezdirdi. Sonra torbanın ağzını büküp kapadı. Aynaya bir kere daha şöyle bir baktı. Sonra elektriği söndürdü, odadan çıktı." (Bitmeyen Kavga, Steinbeck)

İlgili Sayfalar

👉 Düşünceyi Geliştirme Yolları

👉 Anlatım Biçimleri Çıkmış Sorular

👉 Anlatım Biçimleri (Yöntemleri) Konu Testi 1

Yararlanılan Kaynaklar

• Türkçe Eğitiminde Anlatım Tarzları, Özay Karadağ
• Tartışma Yoluyla Anlatım, Konuşma Yoluyla Anlatım, Bekir Gökçe