Divan Edebiyatı Nesir Yazarları (Özet)
Şiir ağırlıklı olan divan edebiyatında nesre de (düzyazıya) yer verilmiştir. Klasik edebiyatta düz yazıya inşa, yazara ise münşi denir. "Münşeat" terimi de "düz yazılar" anlamında kullanılır.
Nesir Türleri
Sade Nesir: Halk için yazılan sade anlatımlı nesirlerdir. Bu nesirle halka yönelik masal, efsane, öykü, destan, dinî ve tasavvufî konular anlatılır.
Orta Nesir: Tarih ve bilim kitaplarında gördüğümüz nesirdir. Ustalık göstermek amacı güdülmediği halde dili sade nesirden ağırdır. Tevârîh-i Al-i Osman’lar (Osmanlı Tarihi) bu türden eserlerdir.
Süslü Nesir: Seciler, söz sanatları ve bağlaçlarla uzayıp giden cümleler bu nesrin ayırıcı özelliğidir. Bu metinlerde genellikle Arapça ve Farsça kelimeler ve bu dillerin gramer kurallarına göre oluşturulmuş tamlamalar sıkça kullanılır. Devlet büyüklerine sunulacak yazılarda, şair ve yazarların birbirlerine yazdıkları mektuplarda ya da yazarın sanattaki gücünü kanıtlamak istediği durumlarda genellikle bu üslûp kullanılmıştır.
Sinan Paşa (1440? -
1486)
- Osmanlı âlimi, mutasavvıf yazar.
- Sanatlı (süslü) nesrin kurucusudur.
- Özellikle düzyazıdaki (nesirdeki) başarısı ve secili üslubu ile tanındı.
- Dili sanatlı kullanma konusunda aşırılığa kaçmamıştır.
- Tazarrunâme, Maarifnâme ve Tezkiretü’l-Evliyâ olmak üzere üç mensur eseri vardır.
- En önemli eseri mensur bir münacat olan Tazarrunâme'dir.
- Eserleri: Tazarruname, Maarifnâme, Tezkiretü’l-Evliyâ
👉 Sinan Paşa hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.
Âşıkpaşazâde (15. yüzyıl)
- Osmanlı tarih yazarı.
- En önemli eseri Tevarih-i Âl-i Osman'dır.
- Bu esere kadar yazarı bilinmeyen ve aynı adla anılan birçok Osmanlı tarihi vardır. O nedenle bu eser, yazarı bilinen ilk Osmanlı tarihidir.
- Eserde olaylar sade ve anlaşılır bir Türkçe ile anlatılmıştır.
Mercimek Ahmet (15.yüzyıl)
- Sade nesrin önemli yazarlarından biridir.
- Kâbusnâme adlı eseri II.Murat'ın isteği ile Farsçadan Türkçeye çevirmiştir.
- Kâbusnâme, Keykavus bin İskender'in 1082 yılında oğlu Gilan Şah için yazdığı nasihatname-siyasetname türünde bir eserdir.
- Kırk dört bölümden oluşan bu kitap; Tanrıya şükretmek, satranç oynamak, yıkanmak, işret adabı, avlanmak, cariye ve köle almak, at cinsleri, cömertlik, konuk olmak ve konuk ağırlamak, emanet saklamak, mülk edinmek, ilim öğrenmek gibi hayatın her alanında kullanılabilecek birtakım bilgiler içermektedir.
- İran (Fars) edebiyatının temel eserlerinden biri olan eser birçok kez Türkçeye çevrilmiştir. Eserin Eski Anadolu Türkçesiyle yapılmış en tanınmış çevirisi Mercimek Ahmet'e aittir.
Sehi Bey (? - 1548)
- Heşt Behişt (Sekiz Cennet) adlı şuara tezkiresi ile tanınmıştır. Eserde iki yüz kadar şair hakkında, sade bir dille bilgiler verilir.
- Eser, Anadolu sahasında yazılan ilk şuara tezkiresidir.
- Sekiz bölümden meydana gelen eserde ilk bölüm Kanuni Sultan Süleyman'a ayrılmıştır. Tezkirede ilk bölümden sonra sırasıyla divan sahibi padişah ve şehzadelere, devlet adamlarına, alimlere, çağdaşı olan şairlere ve ismi yeni yeni duyulan genç şairlere yer verilmiştir.
Piri Reis (1465? - 1554)
- 16. yüzyılın denizci bilim adamı, kartograf.
- Osmanlıların deniz üslerinden biri olan Gelibolu'da doğdu. Kaptan-ı Derya olan amcası Kemal Reis ile daha çocuk denecek yaşta, birçok denizi dolaşma fırsatı buldu.
- Piri Reis, Kitab-ı Bahriye adlı denizcilik kitabı ve buna eklediği haritalarla tanınır.
- Eserde denizle ilgili ayrıntılı birçok bilgi verilmiştir. Bu sayede denizcilerin rehber almadan seyahat edebilmesi amaçlanmıştır.
- UNESCO 2013 yılını Piri Reis Haritasının 500. Yılı olarak kutlamıştır.
Seydi Ali Reis (1498 - 1562)
- Kaptan-ı Deryalık da yapmış olan Osmanlı denizcisi, şair ve yazar.
- Kanuni Sultan Süleyman tarafından Piri Reis’in Basra körfezinde bırakmak zorunda kaldığı Hint donanmasını Süveyş Limanına getirmekle görevlendirildi ancak görevi sonuçlandıramadı. 50 levendiyle kara yoluyla kendi ülkesine uzanan uzun ve çileli bir yolculuk yaptı. Üç buçuk yıl süren yolculuktan sonra o sırada Edirne’de bulunan Kanuni'ye geçtiği ülkelerin hükümdarlarından getirdiği otuz kadar mektubu sundu.
- Seydi Ali Reis bu uzun serüveni sırasında görüp yaşadıklarını Kanuni'nin isteği üzerine “Mirat-ül Memalik” (Ülkelerin Aynası) adını verdiği kitabında anlattı.
- Mir’at-ül Memalik edebiyatımızda seyahat türünün ilk örneği olarak kabul edilmektedir.
- Sade bir dille kaleme alınan eserde Seydi Ali Reis kendi yazdığı birçok şiire de yer vermiştir.
Latifi (1491 - 1582)
- Kastamonu doğumludur. Adıyla anılan şuara tezkiresi ile ünlüdür.
- Latifi Tezkiresi, Anadolu sahasında yazılmış ikinci tezkire olarak bilinir. Latîfî, eserini 1546 tarihinde tamamlayarak Kanuni Sultan Süleyman'a sunmuştur.
- Tezkireye Sultan II. Murad zamanından 1546'ya gelinceye kadar yaşamış Osmanlı şairleri alınmıştır. Eserdeki toplam şair sayısı 334’tür.
- Latifi Tezkiresi'nin en önemli tarafı son derece objektif oluşudur.
Kâtip Çelebi (1609 - 1657)
- Asıl adı Mustafa'dır. Doğu’da Hacı Halife, Batı’da ise Hacı Kalfa olarak tanınır.
- Kâtip Çelebi, 48 yıllık kısa yaşamı içerisinde tarih, coğrafya, biyografi, bibliyografya, otobiyografi gibi birçok konuda çok önemli eserler yazmıştır.
- Süslü nesir akımına kapılmamış, topluma yararlı olmak için sade bir dil tercih etmiştir.
Eserleri:
- Keşfü'z-zünun: Kapsamlı bir bibliyografya ve ilimler ansiklopedisidir. Arapça olarak yazılan eserde 15000 kadar eser alfabe sırasına göre sıralanıp incelenmiştir.
- Cihannüma: Kıtalar ve ülkeler hakkında bilgi veren bir coğrafya eseridir.
- Fezleke: 1592-1655 yılları arasındaki olayların anlatıldığı bir vakayinamedir.
- Tuhfetü'l-Kibar: Osmanlı denizcilik tarihine ait önemli bir eserdir. 1645'te başlayan ve yıllarca süren Girit seferi münasebetiyle kaleme alınan bu eserde 1656 yılına kadar gelen Osmanlı deniz savaşları anlatılmıştır.
- Mizanü'l-Hakk: Dini, ahlaki, toplumsal konuları işleyen didaktik bir eserdir. Pozitif bilimlerin gerekliliği, batıl inançların açtığı yaralar, inanç özgürlüğü, hoşgörü gibi konuları işler.
👉 Katip Çelebi Hakkında Ayrıntılı Bilgi İçin Tıklayınız!
Veysî (1561 - 1628)
- Asıl adı Üveys’dir.
- Babası Alaşehirli Kadı Mehmet Efendi'dir. Birçok yerde kadılık yapan Veysî, 1628 yılında Üsküp'te ölmüştür.
- Şiirlerinden çok nesirleriyle tanınmıştır.
- Özellikle nesirlerinde ağır dil kullanan Veysî oldukça sanatlı bir üsluba sahiptir.
- En önemli eseri Hz. Muhammed'in hayatını hikaye eden "Dürretü'l Tâc fî-Sâhibü'l-Mirâc" adlı siyer kitabıdır. Eser daha çok Siyer-i Veysî olarak anılmaktadır.
- Veysi'nin diğer önemli eseri Hâbnâme-i Veysî adlı bir rüya kitabıdır. Rüyasında devrin padişahı I. Ahmet ile Büyük İskender'i karşı karşıya görmüş gibi hikaye ettiği eserinde devrindeki sosyal bozukluklara bu kurgu içinde çareler arar.
Nergisî (? - 1635)
- Süslü nesrin önemli isimlerinden biridir.
- Mensur hamsesi ile tanınır.
- Meşakku'l-Uşşak ve Nihalistan mensur hikâye geleneğinin önemli eserleridir. İki eser de modern hikâyeciliğin habercisi sayılabilecek tekniklere sahiptir.
- Eserlerinde şahsi gözlem ve deneyimlerinden yararlanmıştır.
- Hikayeleri dönemin sosyal hayatını yansıtması bakımından orijinallik gösterir.
- Dili oldukça sanatlı ve ağırdır.
- Şiirlerinde daha sade bir dil kullansa da nesirdeki başarısını yakalayamaz.
👉 Nergisi hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.
Evliya Çelebi (1611-1685?)
- 17.asır Türk seyyahı.
- 10 ciltlik Seyahatname'nin yazarıdır.
- Evliya Çelebi, Osmanlı İmparatorluğu'nun hemen her tarafını gezmekle kalmamış İran, Almanya, Avusturya, Macaristan gibi dış ülkeleri de dolaşmıştır.
- Eser; tarih, coğrafya, sosyoloji, folklor, hukuk, etnoloji gibi alanlar için önemli bir kaynaktır.
- Seyahatname; kolay anlaşılır ve sürükleyici bir anlatıma sahiptir.
- Evliya Çelebi anlatımını renklendirmek için yer yer abartmalara, hayallere, alaya ve mizaha da yer vermiştir.
👉 Evliya Çelebi hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız!
Koçi Bey (17. yüzyıl)
- 17.yüzyıl devlet adamı, risale yazarı, düşünür.
- IV. Murat ve Sultan İbrahim'e yazdığı risalelerle ünlüdür.
- IV. Murat için hazırladığı risale, Osmanlıda o tarihe kadar padişaha sunulan ilk yazılı rapordur (1631).
- Risalede yazar, devlet idaresinde ve toplumda yaşanan aksaklıkları tespit etmiş hem de çözüm yollarını ortaya koymuştur.
- Risalenin dili ağır, süslü ve sanatlıdır.
- Sultan İbrahim’e sunulan risale ise Padişah'ın aldığı eğitim düşünülerek sade ve açık bir dille yazılmıştır.
- Risalede devlet yönetimiyle ilgili konularda bilgiler verilmiştir.
Nâima (1655 - 1716)
- İlk resmî Osmanlı vakanüvisi, tarihçi. "Naima Tarihi" adıyla anılan eseri, daha önce yazılmış eserlerden de yararlanılarak hazırlanmış, 1591-1659 yılları arasını kapsayan bir Osmanlı tarihidir.
- Renkli tasvirleri, romanvari anlatımı, nükteli ifadeleri, olayların iç yüzünü anlatmada gösterdiği titizlikle büyük ilgi çekmiş ve başka hiçbir tarihe kısmet olmayan bir şöhret kazanmıştır.
Yirmisekiz Mehmet Çelebi (? - 1731)
- Türk diplomat, siyaset ve devlet adamı.Yeniçeri Ocağının Yirmi Sekizinci ortasına mensup bulunduğundan Yirmisekiz Çelebi diye anılır. Padişah III. Ahmet'e sunduğu Paris Sefaretnamesi ile tanınır.
- Sefaretname, Osmanlı Devleti’nin yabancı memleketlere göndermiş olduğu sefirlerin yolculuk esnasında yaşadıklarını, gözlemlerini, yaptıkları görüşmeleri içeren raporlara verilen isimdir.
- Yirmisekiz Mehmet Çelebi'nin yazmış olduğu Sefaretname bu türde yazılmış olanların en güzel örneği kabul edilmektedir. Eserin Osmanlı'nın Batılılaşma sürecine önemli katkıları bulunduğu kabul edilmektedir.
İlgili Sayfa
Divan Şiiri Nazım Türleri
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Desteğiniz bizim için önemli. Daha iyi içerikler üretebilmemiz için hem "Takip Et" butonuna tıklayarak hem de yorumlarınızla bize destek olabilirsiniz. Ayrıca sayfaya daha rahat ulaşmak için sayfamızı sık kullanılanlar klasörüne eklemeyi unutmayınız.