Divan Şiirini Sevdiren Mısralar

Yavuz Sultan Selim

Şîrler pençe-i kahrımda olurken lerzân
Beni bir gözleri âhûya zebûn etti felek

(şîr: aslan, lerzân: titreyen, zebun: zayıf, güçsüz)

Bâkî 

Güzeller mihribân olmaz dimek yanlışdur ey Bâkî
Olur vallâhi billâhi hemân yalvarı görsünler

(Yalvarı: 1. Yalvarma eylemi, 2. İran'da kullanılan eski bir para)

Kadrini seng-i musallada bilüp ey Baki 

Durup el bağlayalar karşında yaran saf saf  

(seng-i musalla: musalla taşı, yaran: dostlar)

• 16.yüzyılın büyük şairi Baki, uzun yıllar Şeyhülislam olmayı beklemiş. Yaşadığı hayal kırıklığı üzerine bu beyti söylemiştir. Ünlü Otuz Beş Yaş şiirinde Cahit Sıtkı'nın bu beyitten etkilendiği de açıktır: "Bir namazlık saltanatın olacak / Taht misali o musalla taşında"

Dün gece meclisümüz yâr ile rindâne idi
Ben idüm sâgar idi şem idi pervâne idi

Dün gece toplantımız sevgili ile rindaneydi. (Dünyadan bihaberdik). Ben vardım, kadeh vardı, mum vardı. (Bir de) pervâneler vardı.

(sâgar: şarap kadehi; pervâne: gece kelebeği, haberci, kılavuz; rindâne: dünya işini hoş gören kişilerin tarzı; şem: mum)

Gül gülse dâ’im aglasa bülbül aceb degül  

Zîrâ kimine agla dimişler kimine gül

Gül hep gülse bülbül de ağlasa buna şaşılmaz. Çünkü ezelde kimine gül kimine ağla diye takdir edilmiş.

Fuzulî

Dost bî-pervâ felek bî-rahm devrân bî-sükun
Dert çok hem-derd yoh düşmen kavî tali' zebûn

(Dost ilgisiz, felek acımasız, dünya sessizlikten uzak; dert çok, dert ortağı yok, düşman güçlü, talih güçsüz)

Aşk derdiyle hoşem el çek ilâcımdan tabîb 

Kılma dermân kim helâkim zehri dermandadır

• Edebiyatımızın en büyük lirik şairi kabul edilen Fuzuli'nin bu beyti, öğrencilerin belki de hiç yardım almadan çözebilecekleri kadar açık bir Türkçe ile söylemiş. Divan şiirindeki aşk anlayışını özetleyen beyitte şair, aşk acısı çekmekten duyduğu memnuniyeti belirtmektedir.

Bende Mecnûn'dan füzûn âşıklık istidâdı var.  

Aşık-ı sadık benem, mecnunun ancak adı var. 

(füzun: fazla, istidâd: yetenek)

Ger derse Fuzuli ki “güzellerde vefa var” 

Aldanma ki şair sözü elbette yalandır  

(ger: eğer)

Ne yanar kimse bana âteş-i dilden özge, 

Ne açar kimse kapım, bâd-ı sab'âdan gayrı.  

(dil: gönül, bâd-ı sab'â: sabah rüzgarı, özge: başka)

• Yalnızlık daha güzel nasıl anlatılabilir ki. Gönlümün ateşinden başka kimse benim için yanmaz, sabah rüzgârından başka da kapımı çalan olmaz.

Nabi

Seçtiği mahlasın anlamını açıkladığı beyit: 

Bende yok sabr-ı sükûn, sende vefadan zerre

İki yoktan ne çıkar fikredelim bir kere 

(Nâ ve bî Türkçede de kullanılan ve olumsuzluk bildiren ön eklerdir: bîçare, nâmahrem gibi)

Nabi ile ol afetin ahvalini naklet
Efsane-i Mecnun ile Leyla'dan usandık

(ahval: haller,durum)

Nedim 

Haddeden geçmiş nezâket yâl ü bâl olmuş sana 

Mey süzülmüş şîşeden ruhsar-ı âl olmuş sana 

(hadde: altını işlemekte kullanılan alet, yâl ü bâl: boy pos, mey: şarap, ruhsar: yanak)

Gülüm şöyle gülüm böyle demektir yâre mu’tâdım 

Seni ey gül sever cânım ki cânâna hitâbımsın 

(mu'tâd: alışkanlık)

Yok bu şehr içre senin vasfettiğin dilber Nedîm 

Bir perî-sûret görünmüş bir hayâl olmuş sana 

Ulvi 

Arz-ı hâl etmeye cana seni tenha bulamam 

Seni tenha bulacak kendimi asla bulamam 

(Sevgiliye halimi arz etmek isterim ama onu bulamam. Onu bulunca da bu sefer kendimi asla bulamam)

Hayali 

Cihân-ârâ cihân içredür ârâyı bilmezler 

O mâhiler ki deryâ içredür deryâyı bilmezler 

(Cihân-ârâ: dünyanın güzellikleri, mâhi: balık)

Anı hoş tut garîbindir efendim işte biz gittik  

Gönül derler ser-i kûyunda bir divânemiz kaldı 

(anı: onu, ser-i kûy: sokak başında) (Ben artık yokum ama kalbim sokağının başında bekler, hiç olmazsa onu hoş tut)

Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman)

Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi  

Olmaya devlet cihânda bir nefes sıhhat gibi 

(muteber: itibarlı, devlet: talih, iktidar)

Nef'î

Osmanlı İmparatorluğu'nun belki de en kanlı padişahı olan IV.Murat'ın himayesinde üne kavuşan, sivri dili nedeniyle birçok düşman da kazanan Nefi'nin ölümü de sivri dili yüzündendir.

Tahir Efendi bize kelp demiş 

İltifatı bu sözde zahirdir

Maliki Mezhebim benim zira
İtikadımca kelp tahir'dir 

(kelp: köpek, zahir: açık, itikad: inanç, tahir: temiz) (tahir sözcüğü ile tevriye yapılmıştır)

Müftü efendi bize kâfir demiş 

Tutalım ben O'na diyem müselman

Lâkin varıldıktan ruz-ı mahşere
İkimiz de çıkarız orda yalan

Rivayet odur ki IV.Murat, Nefi’nin Siham-ı Kaza (Kaza Okları) adlı hiciv kitabını okurken sarayın yakınlarına bir yıldırım düşer. Bunu ilahi bir işaret olarak gören Padişah, şairi hiciv yazmaktan men eder. Hicivleriyle birçok düşman kazanan şair, bir daha kimseyi hicvetmeyeceğine dair Padişaha verdiği sözü tutamaz. Dönemin kudretli adamlarından Bayram Paşa’ya yazdığı hiciv, bu büyük şairin boğdurularak öldürülmesine neden olur. Şairin arkasından da şu beyit söylenir:

Gökten nazire indi Siham-ı Kazasına  

Nef’i diliyle uğradı Hakkın belasına 

Şeyh Galip

Yine zevrak-i derûnum kırılıp kenâre düştü
Dayanır mı şîşedir bu reh-i sengsâre düştü

(zevrak: kayık, derûn: gönül, sengsar: taşlık, reh: yol) 

Aşk bir şem-i ilahidir benim pervanesi 

Şevk bir zencirdir gönlüm anun divanesi

(Ben bir aşk mumu çevresinde dolaşan pervaneyim. Bu istek; aşk, şevk, bir zincirdir ki ben onun divanesiyim, delisiyim.)

Enderunlu Vâsıf 

O sözü yazmış idim kalmış öbür entaride
Vaadiniz bûse mi vuslat mı efendim ne idi

(vuslat: sevgiliye kavuşma, bûse: öpücük) 

Ben izinsiz sarılıp nâfile söz işitemem
Lâkin öyle kuru vaad ile dönüp boş gidemem
Böyle bir bûseye ben îde kadar sabredemem
Şimdicek öpsem usûluyle aceb olmaz mı

(nafile: boş yere, îd: bayram)

İlgili Sayfalar

Divan Edebiyatına Giriş 

Divan Şiiri Sözlüğü 

Divan Şiiri Nazım Şekilleri 

Divan Şiiri Nazım Türleri 

Divan Şiiri 13 ve 14.yy. 

Divan Şiiri 15.yy 

Divan Şiiri 16.yy 

Divan Şiiri 17.yy 

Divan Şiiri 18.yy

Divan Şiiri 19.yy