YKS Edebiyat Türkçe: Divan Şiiri 13 ve 14.yy

Mevlana

Mevlana Celaleddin-i Rumî (1207-1273)

Düşünce adamı, mutasavvıf, şair.
Adındaki "Mevlana" efendimiz anlamına gelmektedir. Ona "Rumî" denmesinin nedeni, hayatının o asırlarda diyar-ı Rum diye anılan Anadolu'da geçmiş olmasındandır.
1244'te Şems-i Tebrizî ile tanışması Mevlana için yeni bir başlangıç olur. Tebrizi sayesinde kitapların dışındaki sırların farkına varan Mevlana, ilahi aşkla şiirler söyleyip semâ etmeye başlayacaktır.
Eserlerini Farsça kaleme almış, birkaç mısra dışında Türkçeyi kullanmamıştır.
Mevlana; Yunus Emre, Nasrettin Hoca ve Hacı Bektaş-ı Veli ile çağdaştır.
İnsan sevgisini, hoşgörüyü öne çıkaran bir anlayışla ele aldığı eserleriyle evrensel bir şairdir.
Ölümü asıl sevgiliye kavuşma olarak görmüş bu nedenle öldüğü gün olan 17 Aralık Şeb-i Arus (düğün gecesi) olarak anılmaktadır.
Mevlevi tarikatı o öldükten sonra onun öğretileri üzerine oğlu Sultan Veled tarafından kurulmuştur.
Tüm Eserleri: Mesnevi, Divan-ı Kebir, Fihi Ma-Fih, Mecalis-i Seb’a, Mektubat

👉 Mevlana hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Sultan Veled (1226 - 1312)

Mevlevi şeyhi, mutasavvıf şair.
Mevlana'nın büyük oğludur.
Mevlevi tarikatının kurucusudur.
Eserlerini babası gibi Farsça yazdı. Eserlerinde sade ve akıcı bir Farsça kullanan Sultan Veled'in Divan'ında on dört Türkçe gazel vardır.
Divandaki gazellerin çoğu Mevlânâ'nın gazellerine nazire olarak yazılmıştır.
İbtidânâme, İntihânâme ve Rebâbnâme adıyla üç mesnevisi vardır.
Mesnevileri arasında bir hâl tercümesi olan İbtidanâme öne çıkar.
Eser, Velednâme olarak da bilinmektedir. Eser, Mevlânâ ve etrafındaki kişiler hakkında bilgi vermek için yazılmıştır.
Eserleri: Divan, İbtidânâme (Velednâme), İntihânâme, Rebâbnâme, Maarif

👉 Sultan Veled hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Ahmet Fakîh (13.yy)

Mutasavvıf şair.
En önemli eseri Çarhname'dir.
Dinî-ahlakî konularda halkı bilgilendirmek için yazılmış didaktik bir eserdir.
83 beyitlik eser, kaside nazım şekli ile yazılmıştır.

👉 Ahmet Fakih hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Hoca Dehhani (14.yy)

Uzun yıllar ilk divan şairi olarak kabul edildi. Ancak 14.yüzyılın ikinci yarısında hayatta olduğuna dair bulgular bu durumu tartışmalı hale getirmiştir.
Türkçesi oldukça sade, işlek ve samimidir.
Aşk ve tabiat şairi olarak kabul edilmektedir.
Karamanoğlu Alâeddin Ali Bey, şaire bir Selçuklu Şehnâmesi (Selçuknâme) yazmasını emretmiş ancak şairin ömrü anılan eseri tamamlamaya yetmemiştir.
Divanı, yakın zamanda Medine’de Arif Hikmet Bey Kütüphanesinde bir divan mecmuası içinde bulunmuştur. Ancak bu eser, mürettep (tertip edilmiş, düzenlenmiş) bir divan değildir.

👉 Hoca Dehhani hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Şeyyâd Hamza (? - ?)

Anadolu sahası Türk edebiyatının ilk şairlerindendir.

Şiirlerinin hemen hepsi dinî-tasavvufi içeriklidir.

Hece ölçüsüyle yazdığı şiirler de vardır.

Hz. Peygamber'e duyduğu sevgi, ölüm ve dönemin idarecilerine karşı takındığı eleştirel tutum şiirlerinde dikkat çeken temalardır.

Şairin naat türünde beş kasidesi vardır.

Yusuf ile Züleyha adlı mesnevi en ünlü eseridir.

Eserleri: Yusuf ile Züleyha, Dasitan-ı Sultan Mahmut, Ahvâl-i Kıyâmet, Miraçname, Vefât-ı Hazret-i Muhammed aleyhi’s-selâm

👉 Şeyyad Hamza hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Ahmedî (1334? - 1413?)

👉 Ahmedi hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Âşık Paşa (1272 - 1332)

Mutasavvıf, divan şairi.
Yaşadığı dönemde Türkçeye verdiği önemle öne çıkmıştır.
Türkçenin Anadolu'da bir edebiyat dili olarak kabul edilmesinde en büyük pay onundur.
Şiirlerinde hem hece hem de aruzu kullanmıştır.
Sanat anlayışında Yunus Emre ve Mevlana etkisi görülür.
En önemli eseri bir mesnevi olan Garipname'dir.
Garipname, ahlak ve tasavvuf üzerine yazılmış bir nasihatnamedir.
Yaklaşık 12000 beyitten meydana gelen didaktik bir eserdir.
Eser açık ve sade bir Türkçe ile şekilde yazılmıştır.

👉 Aşık Paşa hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Kadı Burhaneddin (1345 - 1398)

14.yüzyıl devlet adamı, âlim, divan şairi.
Tuyuğ şairi olarak tanınır.
Daha çok beşeri aşkı anlatan şiirler kaleme aldı.
Şiirlerini Azeri Türkçesine yakın bir dille yazdı.
En önemli eseri Divan'ıdır. Tek nüshası Londra British Museum’da bulunan eserde 1268 gazel, 20 rubai ve 116 tuyuğ bulunmaktadır.
Divanda atasözleri, deyimler, hikmetli sözler oldukça fazladır.

👉 Kadı Burhaneddin hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Nesimi (?-1404)

Seyyid Nesimi olarak da bilinen Hurufi şeyhi.
Azeri Türk edebiyatının önde gelen şairlerindendir.
Şeriate aykırı bulunan sözleri bahane edilerek Halep'te derisi yüzülerek öldürülmüştür.
Ölümü halk arasında büyük bir tepkiye neden olmuş, özellikle Doğu Anadolu ve Azerbaycan'da hakkında birçok menkıbe meydana gelmiştir.
Nesimi, Alevi geleneğindeki "Yedi Ulu Ozan"dan biridir.
İnandığı şeyleri büyük bir coşku ve heyecanla ifade eden şair, taşkın bir üsluba sahiptir.
En güzel şiirleri, ilahi aşkı konu ettiği lirik gazelleridir.
Dönemine göre sade bir dile sahiptir.
Eserleri: Türkçe Divan, Farsça Divan, Mukaddimetü’l-Hakâyık

👉 Nesimi hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Gülşehri (? - ?)

Mutasavvıf, divan şairi.
Mahlas olarak yaşadığı yer olan Kırşehir'in eski adını seçmiştir.
Hayatı hakkında bilinenler sınırlıdır.
13. yüzyılın ikinci yarısı ile 14. yüzyılın ilk yarısında yaşamıştır.
Geniş bir tasavvuf kültürüne sahip olan Gülşehri'de Mevlana etkisi açıktır.
Devrindeki birçok şairin aksine Türkçeyi edebî eser vermek için yeterli görmüştür.
Eserleri daha çok didaktik özellik gösterir.
Dili devrine göre oldukça sade ve açıktır.
En önemli eseri Mantıku't-tayr adlı alegorik mesnevidir.
Eserleri: Felekname, Mantıku't-tayr

👉 Gülşehri hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.

Hoca Mesut (?-?)

14. yüzyıl divan şairi.
En önemli eseri Süheyl ü Nevbahar adlı mesnevidir.
Eser, Farsçadan Türkçeye serbest tercümedir.
Eser, Türk edebiyatında beşerî aşkı konu alan ilk mesnevi olması bakımından önemlidir. Eserde Yemen padişahının oğlu Süheyl ile Çin hükümdarının kızı Nevbahar arasındaki aşk macerası anlatılır.
Devrine göre oldukça sade bir Türkçeyle yazılmıştır.
Dinî, ahlaki nasihatlerin de yer aldığı eser, didaktik özellik gösterir.
Eserleri: Süheyl ü Nevbahar, Ferhengnâme-i Sadi