Nevizade Atai (1583-1635)

• 17. yüzyıl divan şairi.
• 16. yüzyılın tanınmış şairi Nevî Yahyâ Efendi’nin oğludur.
• Asıl adı Atâullah'tır.
• Çeşitli Balkan şehirlerinde kadılıklarda bulundu.
• Son görevi Üsküp Kadılığıdır (1632-34).
• Ömrünü daha çok İstanbul’dan uzakta geçirdi.
• Tasavvufa yönelen şair, Aziz Mahmud Hüdayi'nin müritlerinden biridir.
• 1635'te İstanbul'da öldü.

Sanat Anlayışı

• Önemli mesnevi şairlerinden biridir. 
• Hamse sahibidir.
• Mesnevilerinde çok kullanılmış konular yerine yeni konuları ele almıştır.
• Öne çıkan mesnevileri Âlemnümâ ve Hefthân'dır.
• Gazel ve kaside türlerinde de başarılı örnekler vermiştir.
• Şiirlerinde Şeyhülislam Yahya, Baki ve Nefi etkisi görülür.
• Yenilikçi ve gerçekçi bir üsluba sahiptir.
• Şiirlerinde dinî-tasavvufi unsurlar oldukça fazladır.
• Atasözleri ve deyimleri çok kullanılmıştır.
• "Zeyl-i Şekaik" olarak bilinen mensur eseri 1558-1634 yılları içinde Osmanlı Devleti sınırları içinde yetişen şeyh, ilim adamı ve şairler hakkında bilgi veren biyografik bir çalışmadır.

Önemli Eserleri:

• Manzum Eserleri: Divan, Hamse (Âlemnümâ, Nefhatü’l-ezhâr, Sohbetü’l-ebkâr, Hefthân, Hilyetü’l- efkâr)

• Mensur Eser: Zeyl-i Şekâik

Mesnevi Konuları

• Âlemnümâ: Sâkinâme olarak da bilinir. Sâkinâme, sakiye (içki sunan) hitap ederek meclis, şarap, aşk, kadeh, mutrip vb. unsurların övülmesini konu alan eserlerdir.

• Nefhatü’l-ezhâr: Tasavvufi bir eserdir. Nizami'nin dinî, tasavvufi, ahlaki mahiyette olan Mahzenü’l-esrâr adlı mesnevisine cevap olarak yazılmıştır.

• Hefthân: Yedi hikayeden oluşan eser, Nizami'nin Heft Peyker’ine nazire olarak yazılmıştır. Şairin en güzel mesnevisidir. İstanbul'da aşkından dolayı perişan olan bir aşık vardır. Alim ve sanatkar olan bu aşığı avutmak için arkadaşları ne yapsa kâr etmez. Son olarak çareyi hikaye anlatarak onu eğlendirmede bulurlar. Yedi arkadaş sırayla bir hikaye anlatır. Böylece Yedi Hikaye (Heft-hân) ortaya çıkar.

• Sohbetü’l-ebkâr: Molla Câmi'nin Sübhatü’l-ebrâr mesnevisi örnek alınarak yazılmış orijinal bir eserdir. Mesnevi kırk sohbet halinde düzenlenmiş, bunlarda aşk, ibadet, tevazu, fazilet, çalışma, iyilik, bağlılık ve yalan gibi konular işlenmiştir.

• Hilyetü’l-efkâr: Kaynaklarda geçmesine rağmen tam metni henüz bulunmuş değildir.

Şiirlerinden...

Gazel

Bimâr gözlerinden erişti cana afet
Şimden geru efendi sen sağ u ben selâmet

Mânend-i âb u âteş bî-sabr u bî-sükûnem
Cismümde âb-ı hasret gönlümde nâr-ı firkat

Devr-i felek beni bir mehpâreden ayırdı
Kaddüm hilâle döndi düşdi dile harâret

Dilber vedâ ederken n'ola helâlleşirse
Zîrâ bilir komaz sağ ben zârı derd ü hasret

Necm-i sirişk-i demdür olsa Atâyi zâhir
Gitti dolandı gözden ol âfitâb-ı talat

Ebyat

Tek bendiyle miyânını arz eyledi o yâr
San bir harâmîdür ki yanında kemendi var

İlgili Sayfa

• 17. Yüzyıl Divan Şairleri Özet

Yararlanılan Kaynaklar

• Nevizade Atayi Divanı, Saadet Karaköse
• Türk Hikayeciliğinin Prototipi Sayılabilecek Heft-Hân'da Mekan, Hüseyin Doğramacıoğlu
• TDV İslam Ansiklopedisi Nevizade Atai, Haluk İpekten