Sözcük Grupları ve Özellikleri
- Sözcük grubu, anlam ve yapı bakımından bütünlük gösteren birden fazla sözcüğün oluşturduğu dil birliğidir.
- Sözcük (kelime) grupları cümlede bir bütün olarak ele alınır.
Örnekler
İsim tamlaması: su bardağı / evin önü / metronun giriş kapısı
Sıfat tamlaması: yeşil yol / işlek bir cadde / taksi bekleyen adam
Fiilimsi grupları: kitap okumak / pide bekleyenler / hüngür hüngür ağlayarak
Tekrar grubu (ikilemeler): koşa koşa / irili ufaklı / eğri büğrü / çıt çıt / kap mapı
Edat grubu: bize göre / senin için / benim gibi / araba ile
Özellikleri
- Tek sözcükle karşılanamayan nesne, hareket ve kavramları karşılamaya yarar: yatak odası, mücadele etmek, asker gibi...
- Yapıca ve anlamca bir bütünlük gösterirler.
- Sözcük grupları birkaç grubun bir araya gelmesiyle oluşabilir:
Örnek 1
belediye memuru → isim tamlaması
belediye memuruyla → edat grubu
belediye memuruyla konuşmak → isim-fiil grubu
belediye memuruyla konuşmak için → edat grubu
belediye memuruyla konuşmak için gelen → sıfat-fiil grubu
belediye memuruyla konuşmak için gelen vatandaş → sıfat tamlaması
Örnek 2
kapının önü → isim tamlaması
ayakkabı boyayan → sıfat-fiil grubu
kapının önünde ayakkabı boyayan → sıfat-fiil grubu
kapının önünde ayakkabı boyayan çocuk → sıfat tamlaması
kapının önünde ayakkabı boyayan çocuk gibi → edat grubu
Örnek 3
sağlık ocağı → isim tamlaması
sağlık ocağının önü → zincirleme isim tamlaması
sağlık ocağının önündeki yol → sıfat tamlaması
sağlık ocağının önündeki yoldan geçen → sıfat-fiil grubu
sağlık ocağının önündeki yoldan geçen adam → sıfat tamlaması
sağlık ocağının önündeki yoldan geçen adamın çantası → isim tamlaması
- Cümle içinde tek bir sözcük gibi görev yaparak cümlenin herhangi bir ögesi olabilirler:
2020 yılı çok zor geçti. → isim tamlaması / özne
Sahilde tek başına yürümeyi çok severdi. → isim-fiil grubu / nesne
Sırada bekleyenlere su dağıtıldı. → sıfat-fiil grubu / dolaylı tümleç
Akşama doğru gelirim. → edat grubu / zarf tümleci
Kır saçlı bir adamdı. → sıfat tamlaması / yüklem
Sözcük Grupları
Türkçedeki belli başlı sözcük grupları şunlardır:
- İsim Tamlaması (İsim Grubu)
- Sıfat Tamlaması (Sıfat Grubu)
- İkileme (Tekrar Grubu)
- Birleşik Fiil Grubu
- Fiilimsi Grupları
- Edat Grubu
- Bağlama Grubu
- Sayı Grubu
- Ünvan Grubu
- Birleşik İsim Grubu
- En az iki ismin çeşitli anlam ilgileriyle birbirlerini tamamlamasıyla oluşur.
- Grup, tamlayan ve tamlanan olarak ikiye ayrılır.
- Türkçede tamlayan eki "-in" dir.
- Takısız isim tamlamaları hariç, tamlanan da uygun iyelik ekini alır.
- Bu görevdeki iyelik eklerine tamlanan eki denir.
- Tamlayan (ilk sözcük) tamlanan sözcüğün sahibini, türünü, adını, görevini, ne işi yaradığını vb. belirtir.
Yapılışları bakımından dörde ayrılır:
- Belirtili isim tamlaması: benim derdim, gecenin rengi, gözümün nuru, elinin kiri, bizim derdimiz...
- Belirtisiz isim tamlaması: sokak levhası, saç rengi, elbise yakası, pazar günleri...
- Takısız isim tamlaması: dil bilim, başörtü, beşik kertme..
- Zincirleme isim tamlaması: köy mezarlığının kapısı, çınar ağacının gölgesi...
👉 İsim tamlamaları hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.
Sıfat Tamlamaları (Sıfat Grubu)
- Sıfatlar, isimleri niteleyen veya belirten sözcüklerdir.
- Sıfatların adlarla kurduğu tamlamaya "sıfat tamlaması" denir.
- Sıfatlar her zaman tamlama halinde bulunur.
- Sıfat tamlamasında tamlayan sıfat, tamlanan ise isimdir:
Hırçın dalgalar kıyıyı dövüyordu.
İkilemeler (Tekrar Grubu)
- Cümledeki anlamı kuvvetlendirmek, pekiştirmek ya da zenginleştirmek amacıyla aynı sözcüğün ya da ilişkili sözcüklerin tekrarıyla oluşturulan sözcük gruplarıdır.
- İkilemeler, tekrar grubu olarak da bilinir.
- Örnekler: çeşit çeşit, akın akın, art arda, ucu ucuna, tıkır tıkır, ev bark, eski püskü, konu komşu, altı üstü, içli dışlı...
- İkilemeler ayrı yazılır.
- İkilemelerin arasına hiçbir noktalama işareti konmaz.
- İkilemeler; cümleye pekiştirme, çokluk, süreklilik, yaklaşıklık veya beraberlik gibi anlamlar katar.
👉 İkilemeler hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.
Birleşik Eylemler (Birleşik Eylem Grubu)
- İki ya da daha çok sözcükten kurulmuş eylemlerdir:
Kar, geceden beri devam ediyordu.
Ona hastalığından pek bahsetmedik.
Gün doğmayabilir bir daha.
Ölüm kol gezer her yerde
Bu dağlara gönül verdi Köroğlu.
Birleşik eylemler yapılışlarına göre üç çeşittir:
- Yardımcı Eylemle Kurulan Birleşik Eylemler: Bunlar isim + yardımcı eylem şeklinde kurulan eylemlerdir: arz et-, memnun ol-, seyreyle-, namaz kıl-, mahvol-, affet-, kabul et-, şükretmek-...
- Kurallı (Özel) Birleşik Eylemler: Bu tür birleşik fiillerde ana öğe olan fiil başta, yardımcı fiil olarak "bil-", "ver-"; "kal-, dur-" ve "yaz-" sonda kullanılır. Kurallı birleşik eylemler dörde ayrılır:
a) Yeterlik (ebilmek): yapabil-, okuyabil-, koşabil- vb.
b) Tezlik (ivermek): atıver-, satıver-, açıver- vb.
c) Sürerlik (ekalmak, edurmak): bakakal-, hesaplayadur-, gidedur- vb.
d) Yaklaşma (eyazmak): öleyaz-, düşeyaz- vb.
- Anlamca Kaynaşmış Birleşik Eylemler: Deyim anlamı taşıyan birleşik eylemlerdir. Bir isim ile eylemden meydana gelir: el aç-, göz koy-, dile düş-, gözden düş-, yüze gül-, kulak kesil-...
👉 Birleşik eylemler hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.
Fiilimsi Grupları
- Grubun ana unsuru olan fiilimsi sonda bulunur.
- Grupta yan cümlecik görevindeki fiilimsinin anlamı bir veya birden fazla unsurla tamamlanır.
- Fiilimsi grupları üçe ayrılır:
- İsim-fiil grubu (-me, -mek, -iş)
- Sıfat fiil grubu (-en, -mez, -( )r, -ecek, -miş, -dik, -esi)
- Zarf-fiil grubu (-ince, -meden,-dikçe, -a...-e, -eli, -erek, -r...-mez, -ip, -ken, -meksizin, -dığında, -esiye, -cesine)
Örnekler
Yolcuları havaalanına götürmek benim işim değildi.
Eli öpülesi kadındır, benim annem.
Tekkeyi bekleyen çorbayı içer.
Güneş batarken çıktık yola.
Edat Grubu
- İsim soylu bir sözcük ya da sözcük grubu ile onu izleyen bir edattan oluşan sözcük grubudur:
Bağlama Grubu
- İsim soylu sözcük ya da grupların bağlaç ile bağlandığı gruptur: babalar ve oğulları, olmak ya da olmamak, sıcak veya soğuk...
Ayaşlı ve Kiracıları, bir pansiyon romanıdır.
Çok çalışmak ve pes etmemek gerekir.
Annemle babam yarın burada olacak.
Ne sen ne de o gelsin.
Sayı Grubu
- Büyük sayı, küçük sayı olmak üzere iki unsurdan yapılan sözcük grubudur: yetmiş iki, doksan sekiz, yedi yüz kırk üç, beş milyon altı yüz kırk beş
- Büyük sayı önce küçük sayı sonra getirilir.
- Doğrudan doğruya yan yana getirilirler, herhangi bir ek almazlar.
Ünvan Grubu
- Bir şahıs ismiyle bir ünvan veya akrabalık isminden meydana gelen kelime grubudur: Osman Çavuş, Selçuk Bey, Mehlika Sultan, Enver Paşa, Bilge Kağan vb.
Birleşik İsim Grubu
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Desteğiniz bizim için önemli. Daha iyi içerikler üretebilmemiz için hem "Takip Et" butonuna tıklayarak hem de yorumlarınızla bize destek olabilirsiniz. Ayrıca sayfaya daha rahat ulaşmak için sayfamızı sık kullanılanlar klasörüne eklemeyi unutmayınız.