Lugaz Nedir?

• Cevabı genelde bir nesne olan manzum bilmece.
• Lugaz (lügaz) bir çeşit söz oyunudur.
• Söyleyenin zekâsı ve dili kullanmadaki yeteneğini ortaya koyan bu türdeki şiirler eğlenceye dayalıdır.
• Genellikle aruzun "fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün" kalıbı ile yazılır.
• Az da olsa düzyazı şeklinde yazılmış lugazlar da vardır.
• Lugazlar, divanların son kısmında yer alır.
• İsimleri konu alan lugazlara "muamma" denir.
• Divan şiirinde ilk örnekleri 15. yüzyılda görülmüştür.
• Özellikle 18. yüzyılda çok rağbet görmüştür.
• Genellikle "kıta-i kebire" ya da kısa bir "mesnevi" şeklinde yazılır.
• Lugazlar; ol nedir kim, ol ne kim, ol ne şey kim gibi sorularla başlar. 
• Sonrasında adı gizlenen nesneyi buldurmak için onun bazı özellikleri sıralanır. 
• Sonunda genellikle onu çözecek kişi için övgü dolu bir ödülün bulunduğu bir veya iki beyit bulunur. Burada övgünün yanında lügazın cevabını bilemeyenler için yergi de bulunabilir.
• Kimi zaman ebced hesabından da yararlanılır. Bu durumda harflerin rakamsal karşılıkları kullanılarak sonuca ulaşılır.
• Genel olarak yalın bir dille yazılır.
• Divan edebiyatında Fuzuli, Bağdatlı Ruhi, Nabi, Şeyh Galip ve Nedim gibi önemli şairler de lugaz yazmıştır.

Lugaz Örnekleri
(Cevapları sayfanın sonundadır.)

I. Örnek

Ol nedür gel ey birâder vir haber
Karnı acıkdıkda nân ü guşt yer

Gerçi kim işitmez ammâ gûşı var
Ey birâder sanma kim mengûşı var

Mâderi sudur velî budur acîb
Su kaçar bundan dilâ budur garîb

Yine nev tarh eyledüm bu müşkili
Nermiyâ keşf idenün oldum kulı

Sözcükler

acıkdıkda: acıkınca
nân: ekmek
ü: ve bağlacı
guşt: et
guş: kulak
kim: ki bağlacı
menguş: küpe
mâder: anne
acib: hayret veren, şaşılacak şey
dilâ: ey gönül
nev: yeni
tarh: düzenlemek
müşkil (müşkül): zorluk, güçlük

II. Örnek

Ol nedür kim üç birâder her zamân
Birbiri ardınca olmışlar revân

Yılda bir kerre gelürler âleme
Makdemiyle kesb-i feyz eyler cihân

Kimseler görmiş degüldür yüzlerin
İsmi vardur cismi ammâ kim nihân

Birisi oldı havâya münkalib
Birisi âb içre tutdı âşiyân

Gördi bulmış her birisi yerlerin
Biri dahı eyledi hâki mekân

Serleri üç pâları beş anlarun
Kıl tefekkür eyledüm sana beyân

Sözcükler

revan: giden, akan
makdem: dönüp gelme
kesb-i feyz: bolluğa kavuşmak
kim: ki bağlacı
nihan: gizli
münkalib: dönen, dönmüş
âb: su
içre: içinde
âşiyân: yuva, ev, mesken
hâk: toprak
ser: baş, tepe, uç
pâ: ayak
anlarun: onların
tefekkür: düşünmek
beyân: açıklama, anlatma

III. Örnek

Nedür ol kim yapusı hâne hâne
İçinde tuḥfesi var dâne dâne

Açılmaz ḳapusı berkdür yapusı
Meger yıl yıl açıla yana yana

Sözcükler

hâne: bölük, göz, ev
tuhfe: hediye
dâne dâne: tane tane
berk: katı, sert

İlgili Sayfalar

👉 Divan Edebiyatı Ana Sayfa

👉 Muamma Nedir?

Yararlanılan Kaynaklar

• Nermî ve Bazı Lügazlarının Çözümü Üzerine, Ahmet Alkan
• Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İskender Pala

👉 Cevaplar: tencere, cemre (İlkbaharda suya, yere, havaya düştüğü söylenen sıcaklık.), fıstık